خلاصة:
تفسیری که در این مقاله از آیه محکم و متشابه قرآن به دست داده میشود، به روش معناشناسی است و درآن سعی براین است که معنای واژگان و عبارات از رهگذر نحوه کاربرد آنها درجملات مشابه کشفگردد. واژگان و تعابیر کلیدی که دراینجا معناشناسیشدهاند، عبارتاند از: فتنه، تأویل، متشابه، راسخون، علم، ایمان و زیغ. حاصل بررسی این است که مراد از فتنه عذاب اخروی و آیات متشابه، آیات قیامت و تأویل این آیات تحقق خارجی آنهاست و راسخان در علم عبارت از مؤمنان به کتاب آسمانی و زائغان عبارت از مشرکان مکه است.
ملخص الجهاز:
"(سیوطی، ذیل آیه) ملاحظه این آیات و شأن نزولی که برای آن نقل کردهاند، نشان میدهد که مراد از فتنه در آنها نیز مانند آیات سوره ذاریات عذابهای اخروی است؛ زیرا صریح آیات مورد بحث، عده نگهبانان دوزخ و درخت زقوم را فتنه خواندهاست؛ اما مشرکان مکه به سرکردگی ابوجهل میخواستند، با تمسخرخود آن عذابهای اخروی را که برای بیم دادن آنها بیان شده بود، نادیده گرفته و به تعبیر قرآن تأویل آن را طلب میکردند؛ چنان که در سوره عنکبوت آمده است: «یستعجلونک بالعذاب و إن جهنم لمحیطة بالکافرین یوم یغشاهم العذاب من فوقهم و من تحت أرجلهم و یقول ذوقوا ما کنتم تعملون»؛ (العنکبوت، 54-55) از تو عذاب را به شتاب میخواهند و حال آن که دوزخ کافران را احاطه خواهد کرد، روزی که عذاب آنان را از بالای سر و پایین پایشان فرابگیرد و نگهبان دوزخ به آنان بگوید: بچشید، آنچه را که میکردید.
البته برخی از مفسران مراد از راسخان در علم را تنها مؤمنان اهل کتاب دانسته و در تأیید نظر خود به این آیه استشهاد کردهاند: «لکن الراسخون فی العلم منهم و المؤمنون یؤمنون بما أنزل إلیک و ما أنزل من قبلک»؛ (النساء، 162) یعنی: اما کسانی از اهل کتاب که در علم آسمانی راسخاند و مؤمنان، به آنچه بر تو و بر آنان که پیش از تو نازل شده است، ایمان میآورند(نک: ابوحیان و سمرقندی، آل عمران، ذیل آیه 7)."