خلاصة:
گنبد تاج الملک(خاگی)مسجد جامع اصفهان یادگار کامل و بینقص تحول معماری اسلامی ایران در تبدیل مساجد شبستانی به چهار ایوانی در دوره سلجوقی و موزه بکر و دستنخورده نزیینات معماری در این دوره است.این گنبد که در شمال صحن مسجد جامع اصفهان واقع شده،در اواخر قرن پنجم هـ.ق.به دستور ابو الغنایم تاج الملک خسرو فیروز شیرازی وزیر ملکشاه سلجوقی ساخته شد.
آجر به عنوان مصالح اصلی این گنبد عهدهدار دو نقش ساختاری و تزیینی نه جدا از یکدیگر بلکه مکمل است. چنانکه در وجه ساختاری،گنبدی سبکساز و مستحکم را ساخته است که نمایشگر ریاضیات دقیق و رعایت دقیق اصول مهندسی معماری در ساخت گنبد میباشد.در وجه تزیینی شامل انواع شیوههای متنوع و رگ چینی آجر در طرحهای بدیع و تازه میباشد.این آجرکاریها که اغلب با تزیینات بندکشی کچی در لابلای آجرها زینت یافته است، نشاندهنده مهارت و ذوق هنرمندانه معمار سلجوقی در ساخت این بنای زیباست.
ملخص الجهاز:
"گنبد تاج الملک(خاگی)مسجد جامع اصفهان یادگار کامل و بینقص تحول معماری اسلامی ایران در تبدیل مساجد
شبستانی به چهار ایوانی در دوره سلجوقی و موزه بکر و دستنخورده نزیینات معماری در این دوره است.
آجر به عنوان مصالح اصلی این گنبد عهدهدار دو نقش ساختاری و تزیینی نه جدا از یکدیگر بلکه مکمل است.
در این مقاله با تأکید بر تزیینات آجرکاری در گنبد تاج الملک
یکی از جلوههای جذاب این گنبد منحصربهفرد است.
در این گنبد مجموعهای از تزیینات آجرکاری بهکار رفته
مصالح تزیینی در این گنبد به طور کلی شامل آجر و گچ است
تزیینات این گنبد است،به شکلهای مختلف قرار گرفتن تیغه
تزیینات قوس گنبد نقش چلیپا با سایش بندکشی گچی بین
بندکشی گچی بین آجرها نیز اجرا شده است که ردیفهای لوزی
را دورادور قوس گنبد به وجود آورده است(شکل 8).
جالبترین جلوههای خفته راسته مورب در این گنبد است که در
این تزیینات که به خفته راسته برجسته و فرورفته نیز معروف
گنبد خاگی،فراوان استفاده شده است(شکل 31)[4،صص
است که در توضیح شیوه یاد شده در محلهای مختلف این گنبد
شمالی:در این قسمت نقش چلیپایی و بندکشی گچی تزیینی در
نقش بر روی سطح زمینه انجام شده است(شکل 51).
گنبد با آجر بیش بر 5 ضلعی و تزیینات بندکشی گچی که
اصفهان)از این شیوه با ظرافت استفاده شده است.
مجموعه این تزیینات از فاصله 70 cm ازاره گنبد آغاز شده و
بندکشی گچی در این گنبد است.
این نوع،از انواع دیگر برای بخشهای فوقانی استفاده نشده است.
گنبد که با آجر پیش بر و به شکل پنج ضلعی آجرکاری شده"