خلاصة:
این مقاله به بررسی پیشینة فنون و صناعات ادبی و مبتکران آن میپردازد، موضوعی که تا کنون تحقیق جامع و دقیقی دربارة آن نشده است. بررسی پیشینة فنون ادبی به بحث و تحقیق پیرامون صناعات کمک زیادی میکند و باعث درک عمیق دانشپژوهان در راستای درست تشخیص دادن زیباییهای سخن و بهبود بخشیدن کلام ادبی میگردد.در واقع، هدف از بررسی سابقه صناعات ادبی، آشنایی دانشپژوهان با مبدعان و تحول و تطور آن است تا با مراجعه به منابع گوناگون و مطالعة پیشینة این صناعات، بتوان به چگونگی شکلگیری آنها و نکات ارزندة بلاغی پی برد.مطالعه در این مقاله به روش اصیل (Original) انجام گرفته و جامعة آماری شامل صناعاتی است که با تحقیقات گسترده در مباحث بلاغی، مبدعان آنها معلوم شده است.در این روش ابتدا کتب مهم بلاغی از آغاز تاکنون بررسی شده و سپس این آثار با یکدیگر تطبیق و صنایع ادبی استخراج گردیده است.با بررسی صناعات مشخص میشود ابداعات دانشمندانی مانند ابن معتز، قدامةبن جعفر، ابوهلال عسکری، ابنرشیق قیروانی و ابنابیالاصبع در بلاغت از دیگران بیشتر بوده است و سابقة صنایع ادبی با نام اولین مبدع آنها ذکر گردیده است.
ملخص الجهاز:
"(ابن رشیق قیروانی 2001 م : 267) او کتاب البدیع را به سال 274 ه در این علم تألیف کرده و صناعاتی که بررسی نموده، دو قسم است: قسم اول اصول اساسی بدیع که شامل پنج نوع است: استعاره، جناس، مطابقه، ردالاعجاز الکلام علی ما تقدمها و مذهب کلامی؛ قسم دوم محاسن کلام که شامل 12 نوع است: التفات، اعتراض، رجوع، حسن خروج، تأکید المدح بما یشبه الذم (مدح شبیه به ذم)، تجاهلالعارف، الهزل یراد به الجد (جدی در قالب شوخی)، حسن تضمین، تعریض و کنایه، الافراط فی الصفة (مبالغه)، حسن تشبیه، اعنات (لزوم مالایلزم) و حسن ابتدائات.
محمدبن عمر رادویانی (م 507 ه )، ترجمان البلاغه را به زبان فارسی در صناعات ادبی نوشته که منبع آن محاسن الکلام مرغینانی بوده و خود نیز صناعاتی را افزوده و 73 صنعت ادبی را بررسی کرده است که 40 نوع بدیعی آن عبارتند از: ترصیع و تجنیس، مضارعه، متضاد، اعنات، اعناتالقرینه، سیاقةالاعداد، جمع، تفریق، تقسیم، جمع و تفریق، جمع و تقسیم، تفریق و تقسیم، تنسیقالصفات، مراعات نظیر، مدح موجه، ارسالالمثل، ارسالالمثلین، تفسیر خفی، تفسیر ظاهر، محتملالضدین، تعجب، حسن تعلیل، استدراک، سؤال و جواب، الغاز و محاجاة، تضمین، مسمط، موشح، ملمع، مجرد، مقطع، موصل، مصحف، مکرر، مدور، مربع، ترجمه، حسن سؤال و طلب محاوزه، کلام جامع و ابداع.
ابن طباطبا (م 322 ه( در عیارالشعر، مباحث نقد ادبی را با بلاغت در هم آمیخته و مبحثی را به المعانی المشترکة (السرقات) اختصاص داده و این موضوع را بیان کرده است: هر کس معانی که دیگران در گذشته به کار برده در کلام خود بهتر به کار گیرد، بر او عیبی نیست بلکه باعث فضل و برتری او نیز میباشد."