ملخص الجهاز:
بیان اوضاع صنعتی هر ملت از نظر علمی و دستورهای عملی که بنظر مرغوبی کالا بکار میبردهاند از وظایف تاریخ است و همچنین مدارج آموزش و پرورش و سیر تکاملی علوم و افکار در هر زمان از مباحث عمدهایست که باید تاریخ بآنها متوجه باشد و در ضمن این مبحث از ذکر قریحه و سلیقهء مردم و صنایع ظریفه هر ملت از معماری و نقاشی و موسیقی و نظافت لباس و لطافت شعر و شاعری نکتهءای فروگذار نکنند، وضع زندگانی روزانه مردم،ساختمان منازل و تدارک خوردنیها،تفریحات و تعیشات آنها نیز از مسائلی است که تاریخ باید ضبط کند.
و بالاخره برای پیوند دادن و مربوط ساختن همهء این مسائل و حقایق بیکدیگر پسندیده است مورخ سعی کند حتیالمقدور چگونگی اخلاقی نظری و عملی طبقات مختلف مردمرا از روی قوانین و عادات و ضرب المثلها و روش اموری که بین آنها متداول بوده با دقت تمام همه را بنگارد و در نگارش آنها پسندیده است سعی کند حتیالمقدور صنعت ایجاز و اختصار را بکار برد و طرف صحت روایات و سادهنویسی را از دست ندهد و مطالب را طوری دستهبندی کند که خوانندگان بیک نظر بتوانند از مطالعه اجزاء متفرق نتیجه کلی بگیرند یعنی نیّت نویسنده آن باشد دانشآموزی که تاریخ او را میخواند در ضمن خواندن تناسبات و همبستگی بین اجزاء متفرق را ملتفت شده علت آنکه در زمان واحد اختلالها و آثار مختلفی باهم یکجا جمع شدهاند دریابد،شرح اوضاع قرون متوالیه را باید طوری مرتب و پیوسته برشتهء تحریر آورد که خواننده سیر تدریجی و تغییرات پی- درپی تأسیسات و رسوم و عادات و سازمان اجتماعی را بخوبی دریافته تبدیل و تحویل اوضاعی با اوضاع بعد را بواجبی حس نماید.