ملخص الجهاز:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) طبقات اجتماعی جامعهی ایران عصر قاجار (از ابتدا تا پایان دروهی ناصر الدینشاه) ایران میر عابدینی-دبیر تاریخ ناحیه سه کرج مقدمه جامعهی ایران،از ابتدای حکومت قاجار تا انقلاب مشروطیت، گرچه شاهد تحولات حکومتی و حرکات اجتماعی بود،ولی در کل الگوی اجتماعی ثابتی داشت.
گروههای اجتماعی به صورت طبقات بسته بودند،روش زندگی و معتقدات اقشار باهم تفاوت داشت و اصل تفوق و برتری بر ترکیب کلی جامعه حاکم بود[شمیم،1378: 377].
پس از آنان،تارجان،و مالکان بزرگ و سران ایلات بودند که اقتصاد،تجارت و کشاورزی کشور در دست آنان بود.
حکومت هرایالت در اختیار شاهزادهای بود و حاکم هرایالت نظیر شاه تمام اختیارات دولتی را در حوزهی خود داشت.
از عواملی که به این استقلال کمک میکرد،وجود مراکز دینی مهمی چون نجف و کربلا در خارج از ایران و استفادههای روحانیون از وجوه شرعی و درامدهای موقوفات بود.
در اسناد باقیمانده از عصر ناصر الدینشاه، عریضههای بسیار از رعایا وجود دارد:شکایت از حاکم بدنهاد طالش که از ظلم او،400 خانوار دهقان به روسیه کوچ کرده بودند؛شکایت دهقانان فیروزکوه از تعدی مباشر ارباب؛دادخواهی دهقانان ملایر از افزایش مالیات توسط مأمور مالیاتی؛اعتراض زنان روستایی لاهیجان،رشت و ملایر؛و...
تاجران در ایران از دورهی باستان،شهر از ارکان زندگی سیاسی و اقتصادی جامعه بود.
تاجران روابط مالی گستردهای با سران حکومت داشتند: میرزا تقی ملک التجار با خارجیان تجارت میکرد و بعد با بهرهی 20 درصد اجناس را به شاه میفروخت[عیسوی،1362:37؛به نقل از گاردان].
نویسندهای گدایان را از ایلات ترک و کرد مینویسد و علت گدایی آنان را قحطی نه،بلکه جبر مالکان میداند و تعداد آنها را در تهران بیش از سایر نقاط ذکر میکند[قزوینی،1370:81]."