خلاصة:
ظلم و تعدی حاکمان محلی استرآباد-که به‌طور موروثی مقام خود را به دست آورده بودند-باعث نارضایتی ساکنان این ایالت و سوق داده شدن ایشان به سوی مشروطه شد.مشروطیت،شیوه‌ای مناسب برای مبارزه با حاکمان بود که ابتدا در رامیان فندرسک و کتول شکل گرفت و به صورت مقابلهء مستقیم با عناصر استبداد در استرآباد جلوه کرد.از سوئی،روسها در آشوراده حضور ساکنان دست یازیدند.این ماجرا همراه با نالایقی حاکمان و دولت وقت،عاملی شد تا با شروع مشروطیت،تجار،علما و سرکرده‌های محلی،برای ادارهء امور ایالت استرآباد، دست به تشکیل انجمن ولایتی بزنند.ترکمنهای مقیم استرآباد نیز به دلیل سوء سیاست دولت مرکزی و قدرت‌طلبی روسها،اوضاع نابسامانی داشتند.آنها نیز با حمایت از اعتراضات مردمی علیه به توپ بسته شدن ممجلس و ماجرای فتح تهران،توانستند با پررنگ کردن نقش خود در مشروطیت و فرستادن نماینده به مجلس، به سوی آرامش گام بردارند.
ملخص الجهاز:
"بدین ترتیب در استرآباد تعدادی افراد محلی قدرتمند می‌زیستند که نقش تعیین‌کننده‌ای در حوادث و مسائل ایالت داشتند و در واقع گروه مرجع سیاسی و نظامی ساکنان ایالت استرآباد محسوب می‌شدند؛اما در برخی موارد همچون دو مورد اول، این حکام محلی بر اثر ظلم و تعدی به ساکنان تحت حکومت خود باعث ایجاد نارضایتی در میان آنها شده بودند و در برخی از محلات همچون کتول و رامیان، این نارضایتیها تبدیل به اختلاف و درگیریهای ماندگار در میان حکام و ساکنان این محلات شده بود.
مسئلۀ ترکمنها در دورۀ مشروطه یک قضیۀ دو جانبه است که از یک سو مربوط به سوء سیاست دولت مرکزی ایران و نبود اقتدار آن و از طرف دیگر مربوط به قدرت طلبی روسها در آن منطقه بود و همین عوامل،باعث نوعی نابسامانی ترکمنهای ایالت استرآباد می‌شد.
درحالی‌که خواستۀ ترکمنها زیستن در زیر بیرق ایران بود،سوء سیاست ایران این‌طور اقتضا می‌کرد که ترکمنها همیشه در نوعی مضیقۀ اقتصادی قرار داشته باشند و جمعیت بسیاری از یموت-که در صحرای ترکمن بودند-بویژه در مواقع قحطی تابستان و خشکی زمستان بشدت در فشار اقتصادی قرار می‌گرفتند و این در حالی بود که دست آنها نیز از صیادی در دریای خزر کوتاه شده بود.
که مشروطه‌خواهان استرآباد در اعتراض به ماجرای توپ بسته شدن مجلس به دست محمد علی شاه،بازار را تعطیل کرده و مسلح در مسجد جامع و مسجمد گلشن استرآباد تجمع کردند،150 سوار از ترکمنهای یلقی و آتابای نی در میان آنها حضور داشتند که این امر در کتاب آبی،نشانه‌ای از مشروطه‌خواهی ترکمنها تعبیر شده است."
(
, 
, 
)
