خلاصة:
دانستن تاریخ تحولات اندیشه قانون‌گذاری و نوشتن کتب فقهی به وسیله فقها در تاریخ اسلام، پرسشی است که ما در این مقاله سعی در بیان آن داریم.مباوجود آنکه قانون‌گذاری مصطلح امروزی در میان علمای اهل سنت و شیعه برگرفته از اندیشه‌های فقهی پیشین است؛اما درباره تدوین و سیر تاریخی تحولات قانون‌گذاری فقهی،کار قابل توجهی انجام نشده؛ازاین‌رو پس از بیان مفاهیم قانون،قانون‌گذاری،فقه و شریعت به بررسی ادوار قانون‌گذاری از دیدگاه فقها پرداخته و برای مثال به برخی از اندیشه‌های قانون‌گذاری از منظر آنان اشاره می‌کنیم.
ملخص الجهاز:
این اهمیت به دلایل پاسخ‌گویی به سؤالات ذیل است:فقه و قوانین اسلامی تا این تاریخ چه سرگذشتی داشته است؟در جامعه اسلامی دغدغه قانون و قانون‌گذاری داشته‌اند؟آیا شرایط زمانی و مکانی اجازه اجرای آن قوانین را به آنان داده است؟پیامبر اسلام(ص)،امامان(ع)و سپس فقها از چه منابعی برای قانون‌گذاری استفاده می‌کرده‌اند؟ به بیان دیگر منابع قانون‌گذاری در حکومت اسلامی چیست؟شناخت احکام اولیه و ثانویه و مباحثی مانند فرامین و قوانین حکومتی در عهد رسول خدا(ص)و امامان(ع)و در عصر غیبت چگونه بوده است؟ البته تحقیق درباره هریک از این مسایل تلاش فراوان و بحث مفصلی می‌طلبد که باید در جای خود به آن پرداخت.
اگرچه در میان فقها چندان استفاده نمی‌شود؛اما فقهای متقدم،فقه یا همان قانون را به چندین صورت تعریف کرده‌اند؛از جمله علامه حلی می‌نویسد: «خداوند سبحان این قانون را در کتاب قرآن مجید-که بر حبیبش حضرت محمد (ص)نازل کرده-بیان فرموده است و فقه دربردارنده این قانون ربانی است که در کتاب و سنت پیامبر(ص)و اهل بیت(ع)ایشان موجود است».
احکام و قوانین عملی اسلام که در دوران رسالت به وسیله پیامبر اکرم(ص)ابلاغ شده یا در قرآن و احادیث منقول از آن حضرت(چه به بیان،چه به عمل یا به امضای عمل صادره از دیگران)آمده و این قول مورد اتفاق فقهای اهل سنت و شیعه است.
از آنجا که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به وسیله چندین فقیه تدوین شده و به ویژه فقیه و مرجع تقلید عصر،حضرت امام خمینی(ره)بر آن صحه گذارده‌اند، در حقیقت متقن‌ترین طرح نظام سیاسی از دیدگاه اسلام است و اساسی‌ترین مسائل جامعه، یعنی حکومت و دولت،تشکیلات سیاسی و نهادهای اساسی،دستگاه قانون‌گذاری تشکیلات اداری و اجرایی و سازمان قضایی،مسائل مربوط به حقوق و آزادی‌های مردم و ...
(
, 
, 
)
