خلاصة:
معرفت خدا در عالم ذر و اقوار بر معرفت از مباحثی است که در آیات و روایات مطرح شده و اندیشمندان بزرگ پیرامون معرفت و میثاق در عالم ذر آراء و اقوال خود را بیان کرده اند. در این نوشتار، نظریه های 15 نفر از دانشمندان قرن های یازده تا سیزده از شیخ بهایی (م. 1030 ق.) تا سید عبداله شبر (م. 1242 ق.) نقل شده و در ذیل این نظریه های مباحثی همچون تفاوت عالم ذر با عالم ارواح، اخذ میثاق ربوبیت و ولایت، تقدم خلقت روح بر بدن، مثل افلاطونی، شبهه های مرتبط با عالم ذر، اخذ میثاق از همه موجودات نقد و بررسی شده است.
ملخص الجهاز:
"5-3-وی در شرح روایت دیگری از امام باقر علیه السلام-که در آن،از اخذ میثاقشیعیان بر ولایت در عالم ذر و عرضۀ امت پیامبر صلی الله علیه و آله به او در أظله،سخن به میانآمده است-میگوید: یفهم منه أنه وقع عرض الأمة المجیبة الناجیة علی الظاهر مرتین:مرة عندکونهم أظلة أی أجسادا صغارا مثل النمل،مستخرجة من الطین الذی هومادة أبدانهم بعد تعلق الأرواح بها؛و مرة عند کونهم ارواحا مجردة صرفةقبل أبدانهم بألفی عام(22:ج 7،ص 128) از این حدیث فهمیده میشود که ظاهرا عرض امت پاسخدهندۀ نجات یافته،دو بار صورت گرفته است:بار اول آنگاه که سایههایی بودند،یعنی اجسادی کوچکمثل مورچه بودند که از گلی که مادۀ بدنهایشان است خارج شده بودند و روحهایشان به آنها تعلق گرفته بود.
بنابراین،از نظر وی مراد آیۀ شریفه،آن نیست که خداوند متعال همۀ فرزندانحضرت آدم علیه السلام را پیش از این دنیا در عالمی دیگر از پشت او بیرون آورده،آنها رااز فهم و شعور و عقل بهرهمند ساخته،معرفت خویش را به آنان عطا فرموده،آنگاهآنان را به اقرار بر ربوبیت خویش و نبوت پیامبران و ولایت اوصیای الهی تکلیفکرده و پس از اقرار ایشان،با آنها بر این امر پیمان بسته است.
1 13-6-با توجه به مطالب یاد شده،معلوم میشود که از نظر مرحوم سیدنعمت الله جزائری،وجود عالم ذر و انسان ذری،و شناخت او نسبت به خدایتعالی و نبوت پیامبر گرامی اسلام و سایر پیامبران الهی و ولایت امامان اهلبیت علیهم السلام و اخذ عهد و میثاق بر پایبندی و استواری بر آنچه در آنجا بدان اقرار شدهاست برخی امور مانند:با ادلۀ روشن عقلی هیچگونه تخالف و تنافی ندارند،بااصول محکمات معارف وحیانی سازگار هستند و اعتقاد به آنها هیچ اشکالیندارد."