خلاصة:
با وقوع جنبش مشروطیت در ایران و کاهش اقتدار حکومت مرکزی،دولتهای انگلیس و روس ایران را به مناطق نفوذ خود تبدیل کردند.سیاست بریتانیا در این ایام در جنوب ایران،ایجاد نظم و آرامش در راههای ارتباطی،با هدف توسعهء تجارت بود.در جریان حوادث مشروطیت در فارس،انگلیسیها با کمک عوامل و مهرههای صاحب نفوذ خود،کوشیدند هدایت جریانات سیاسی را در مسیر منافع خود به دست گیرند. اوجگیری رخدادهای مشروطیت در فارس و بنادر و پیامدهای ناشی از آن،ناامنی جادهها را موجب شد که در نتیجه زیانهایی به تجارت بریتانیا در ایران وارد گردید.این مسئله آنان را بر آن داشت تا برای حفظ منافع خود به اقداماتی از جمله دخالت در امور داخلی حکومت فارس و برقراری روابط مستقیم با قدرتهای محلی و منطقهای و در صورت لزوم،فرستادن نیروهای نظامی از هند و حتی تهدید و دادن اولتیماتوم به دولت ایران،مبنی بر دخالت نظامی،دست زدند.
از آنجا که مسائل مربوطه بخش مهم و قابل توجهی از مناسبات سیاسی ایران و بریتانیا را در دوران مشروطیت دربرمیگیرد،در این مطلب کوشش شده است براساس گزارشهای موجود در آرشیو وزارت امور خارجه،پژوهشی مستدل از اوضاع جنوب،به ویژه فارس،در دوران مزبور ارائه شده ونقش انگلیسیها و جهتگیری آنان در رخدادهای مزبور بررسی شود.
ملخص الجهاز:
"28 ناآرامی راههای تجاری در دوران استبداد صغیر در دوران استبداد صغیر اوضاع فارس دوباره آشفته و ناآرام شد و امنیت جادههای تجاری جنوب نیز به هم خورد،به گونهای که سر جرج بارکلی،وزیر مختار بریتانیا،در یادداشتی به وزارت امور خارجه نسبت به گرفتن عوارض غیرقانونی توسط تفنگچیان راه بوشهر-شیراز شکایت کرد.
از این رو وزیرمختار بریتانیا در یادداشتی به وزیر امور خارجهء ایران اعلام داشت که در ماه دسامبر مسترنانش،یکی ازاجزاء تلگراف هند و اروپ که باید از شیراز برای مأموریت به کرمان میرفت،به دلیل اغتشاش راه مزبور،مجبور شده است از راه بندرعباس و بوشهر به کرمان برود،پس وی با ارسال یک صورتحساب،پرداخت مابه التفاوت هزینهء مسافرت وی را از دولت ایران خواستار شد،32اما دولت ایران در واکنش به درخواست مزبور اعلام کرد که مستر نانش در صورت احساس ناامنی جاده باید درخواست میکرد تا تعدادی سوار مستحفظ او را به کرمان برساند؛از این رو دولت ایران نسبت به تفاوت هزینهء سفر او هیچ گونه مسئولیتی ندارد.
افزون بر وزارت خارجهء و تجار انلگیسی،مطبوعات این کشور نیز به انتقاد از وضعیت راههای جنوب ایران پرداختند،61اما دولت ایران ضمن تکذیب ادعای ناامنی در جادهها،اعلام داشت که پس از پذیرش امنیت جادهء جره از سوی صولت الدوله،مشکل تازهای روی نداده است و برای تکمیل«انتظامات»،عدهای نیرو به راه مزبور فرستاده خواهند شد.
83بدین ترتیب سر جرج بارکلی در 14 اکتبر 1910 /10 شوال 1328 به وزارت امور خارجه ایران چنین نوشت: «اگر از حال تا سه ماه دیگر اعادهء نظم به طوری که مرضی دولت انگلیس باشد،در طرق و شوارع فی مابین بوشهر و شیراز و اصفهان که حملات و اغتشاش شدیده رخ داده،به عمل نیاید،دولت انگلیس با کمال بیمیلی مجبور خواهد بود که هر اقدامی برای قراسورانی راههای مزبور لازم باشد، شخصا به عمل آورد."