ملخص الجهاز:
"(7) رحیم مسلمانیان قبادیانی ارزشمندترین اثر علمی تاریخی علامه عینی در معرفی علامه صدر الدین عینی بخارایی(1954/1333 ش-1878 م/1257 ش) همین سخن کافی است که:وی در تاریخ ادبیات کهن و غنی فارسی تاجیکی،سر حلقه‌ای در مرحلهء کنونی آن می‌باشد؛و ازبک‌ها نیز او را یکی از بنیانگذاران ادبیات نوین خود می‌دانند.
استاد عینی نیز با قطعه‌ای در 19 بیت در همان وزن و ردیف،ولی قافیه‌ای دیگر،پاسخ گفته که چهار بیت پایانی این است: دانشور بی‌مثل-علی اصغر حکمت حکمت سزد از دانش او رنگ بگیرد «اصغر»بودش نام،ولی معنی اکبر در خویش چو آغوش خرد تنگ بگیرد الماس اگر چند بود خرد به ظاهر آب رخ یاقوت گران‌سنگ بگیرد عینی شرفی یابد اگر از سر الطاف جو سنگ وی آن دوست به پاسنگ بگیرد روانشاد استاد پرویز ناتل خانلری سال 1323 ش در شمارهء هشتم مجلهء«سخن»او را در پهلوی امیر خسرو،خواجه حسن،حکیم نظامی،اقبال لاهوری یاد کرده بود.
به اصل بصیرت پرواضح است که به شهری که احوال علمی به این درجه افتاده باشد؛طلبه از دست همین فرقه تربیت یابند؛عوام ایشان را صاحب شریعت و حامی اعتقاد کنند؛ایشان در هر کار به نام دین‌داری و شریعت‌مداری مداخله نمایند؛حکومت به ایشان حامی،بلکه تابع محض باشد،پس احوال آن شهر چه خواهد شدن!به نام شریعت چه بازیچه‌ها که به کار خواهد نرفت!به شریعت نبوی و به دین مقدس اسلام چه استهراها نخواهند کرد!» عینی این پیش‌بینی،این سخن‌های هشداردهنده را در جمادی الاولی 1336 هجری قمری (فوریهء 1918 م)نوشته است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) رحیم مسلمانیان قبادیانی نزدیک مشاهده کرده است،هم خبری مفصل و معتمد درج نموده و هم ریشه‌های اصلی و فرعی آن را نشان داده است:در روز شنبه،دهم محرم الحرام سال 1328 هجری قمری ایرانیان و شیعه‌یان بخارا مراسم سوگواری داشتند و جمعی از طلاب تاشکندی و فرغانگی و بعضی از اهالی بخارا نیز در حال تماشا بودند."
(
, 
, 
)
