خلاصة:
در سالهای اخیر باروری در ایران به طور محسوسی کاهش یافته و متولدان هر سال از
سال قبل کمتر بوده است.آیا با روند کنونی تنزل باروری میتوان امیدوار بود که رشد
جمعیت کشور بزودی متوقف شود و با خاتمه یافتن روند افزایش سالانه جمعیت امکانات
گستردهای که صرف جمعیت افزوده میگردد به بالا بردن سطح زندگی مردم اختصاص
یابد؟متأسفانه پاسخ منفی است.حتی اگر معجزهای در امر کنترل موالید رخ دهد و میزان تجدید نسل خالص کشور به
گونهای شگفتانگیز ناگهان تا سطح جانشینی یعنی 1-NRR تنزل نماید، باز هم رشد جمعیت
ایران حداقل تا سی و پنج سال بعد، و اضافه شدن دست کم بیست میلیون نفر دیگر به
جمعیت ایران، ادامه خواهد یافت که علت آن مثبت و بالا بودنگشتاور رشد جمعیت کشور
است.موضوعگشتاور جمعیتیکه در حیطه جمعیتشناسی ریاضی قرار دارد، و بر پایه
مبحثجمعیت ثابتلوتکا بنا شده است، نخستین بار کیفیتز در سال 1971 آن را مطرح کرد.در این مقاله پس از تبیین مفهوم گشتاور جمعیتی، نحوه محاسبه و چگونگی به کارگیری
آن به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده تغییرات حجم جمعیت مورد اشاره قرار گرفته، و
سرانجام با ارائه محاسبات مربوط به گشتاور رشد جمعیت ایران و شواهد کمی در مورد
روند رشد جمعیت در سالهای آتی ضرورت استمرار و تشدید کنترل موالید کشور نشان داده
شده است.
ملخص الجهاز:
"حتی اگر معجزهای در امر کنترل موالید رخ دهد و میزان تجدید نسل خالص کشور به گونهای شگفتانگیز ناگهان تا سطح جانشینی یعنی 1-NRR تنزل نماید، باز هم رشد جمعیت ایران حداقل تا سی و پنج سال بعد، و اضافه شدن دست کم بیست میلیون نفر دیگر به جمعیت ایران، ادامه خواهد یافت که علت آن مثبت و بالا بودنگشتاور رشد جمعیت کشور است.
چنانچه در جمعیتی بسته باروری از زمان t، شروع به کاهش نماید و در زمان n+t به سطح جانشینی(1-NRR)برسد، و سپس در همان سطح ثابت باقی بماند، نسبت شمار جمعیت ساکن نهایی به شمار جمعیت در آغاز فرایند از حاصل ضرب چهار رقم به دست میآید:اولین رقم، مقدار گشتاور رشد جمعیت در زمان t، دومین رقم، مقدار رشد به واسطه تغییر میزان ذاتی افزایش طبیعی، سومین رقم، مقدار رشد به واسطه تغییر سن متوسط تجدید نسل، و چهارمین رقم، مقدار رشد به واسطه تغییر در سطح بقا میباشد.
باید توجه داشت محاسبه با فرض ثابت بودن جمعیت در آغاز فرایند-که پیشتر ذکر شد معمولا موجب میشود گشتاور اندکی کمتر از رقم واقعی برآورد شود-، عدم تغییر وضعیت مرگ و میر(افزایش مورد انتظار امید به زندگی در بدو تولد سبب بیشتر شدن حجم جمعیت ساکن نهایی میشود)، و فقدان مهاجرت خارجی(بسته بودن جمعیت)انجام شده است.
برای حفظ سادگی محاسبه فرض میکنیم که تابع میزان ذاتی افزایش طبیعی(x)r از 032/0 تا سفر به طور خطی کاهش مییابد، لذا مقدار رشد از این منشأ با توجه به اینکه ما فاصلهای به اندازه 30-n سال را تا زمان نیل به باروری سطح جانشینی در نظر گرفتهایم، معادل 616/1-48/0خواهد بود ** و نسبت شمار جمعیت ساکن نهایی به شمار جمعیت در آغاز فرایند، برابر (*)."