خلاصة:
پیتر برگر با نگرشی الاهیاتی ــ جامعهشناختی به تبیین دین و دینداری پرداخته است. او در یک دورۀ فکری بلند مدت از این نظریه دفاع میکند که دین به مثابۀ «سایبانی مقدس» است به طوری که افراد جامعه را در زیر چتری فراگیر و نظمبخش گردهم میآورد. در این حیطه، دین سازوکاری شناختیـمعنایی است که به شیوهای مقدس، نحوة زیستن جمعی و فردی را برای انسان فراهم میکند. برگر در بخش دیگری از زندگی خود به رابطة دین و سکولاریزاسیون بیشتر میاندیشد و به این نتیجه میرسد که بعد نظمبخش و نهادین دین در حال فروکاهش است اما بعد شناختاری و فردی آن همچنان در حال رشد است. در دورة اول به این رابطه میاندیشد که مدرنیته به سکولاریزاسیون منجر میشود، در نظریة دوم به «دینداریهای ترکیبی» و «سبکهای دینداری» توجه میکند و به طور کلی به «دین خصوصی» که مؤلفة اصلی دوران مدرن است توجه میکند. بنابراین نظریۀ خطی او در باب رابطة دین و مدرنیته جای خود را به نظریهای ترکیبی و تلفیقی میدهد که در آن مدرنیته به «حذف دین» منتهی نمیشود بلکه به «تغییر دین» کمک میکند.
ملخص الجهاز:
"برگر برای اشاره به این معنا از واژة بیرونافکنی یا بیرونریزی (externalization) استفاده میکند؛ بر این اساس، تمامی نظم و معنایی که در جهان وجود دارد، همان معانی درونی خود انسان است که بر اساس تجربة زیستی خودش آنها را بر واقعیت حمل کرده است؛ یعنی هر محصول انسانی صورت شکلگرفتة معانی ذهنی اوست.
دوم اینکه دیدگاههای اغلب سکولار در میان نخبگان فرهنگی رواج مییابد و در نتیجه پایگاههای اجتماعی ضدسکولار در میان تودة مردم ایجاد میکند اما آنچه در عرصة جهانی مشاهده میشود این است که حرکتهای دینی از نوع اول (طرد) سیر نزولی دارند و حرکتهای نوع دوم (تطابق) سیر صعودی؛ اما در هر صورت، دلایل فراوانی وجود دارد که جهان قرن بیست و یکم همچنان دینی خواهد بود.
در یک پژوهش اجتماعی دربارة رابطة سکولاریسم و تحصیلات (مطالعة موردی شهر تهران) با پشتوانه نظریة برگر و دادههای مشخص این نتیجه به دست آمد که تحصیلات عالی نقش تعیینکنندهای در فرایند سکولاریسم دارد به طوری که عمومیت ابعاد دین (اعتقادات بنیادی و اعمال دینی) در بین دانشجویان و نیز افراد تحصیلکرده تا حدی کمتر است.
به عبارت دیگر، ابعاد دین در بین افراد جامعه چنان عمومیت گستردهای دارد که حتی علم بهعنوان دیدگاهی کاملا سکولار (دستکم از دید برگر) دربارۀ جهان نقش اندکی در سکولاریزاسیون ذهنیت (افراد) دارد (برای اطلاع بیشتر بنگرید به: «سکولاریسم و رابطه آن با تحصیلات عالی»، مجله جامعهشناسی ایران، دوره هفتم، پاییز 1385، شماره 3)."