خلاصة:
فعالیت مبلغان مسیحی در ایران با پیشینه ای بیش از هفتصد سال، مبحثی گسترده و پیچیده است. این نوشته گزیده ای است از پژوهش گروهی درباره فعالیت مبلغان مسیحی در ایران که در آن، عملکرد هیئت ارتدوکس روسی از آغاز ورود تا دوره مشروطیت با تکیه بر اسناد موجود در بایگانی وزارت امور خارجه بررسی شده است.
ملخص الجهاز:
"در این میان،علی رغم حضور مستمر مبلغان این فرقهها،که از سوی دولتهای کاتولیک مذهب اروپا چون دربار واتیکان، اسپانیا،پرتغال و فرانسه حمایت میشدند،احتمالا برخی روحانیان ارتدوکس روسی نیز به همراه هیأتهای سیاسی و بازرگانی دولت متبوعهء خویش به ایران سفر نمودهاند؛که متأسفانه از چگونگی حضور آنان در این سرزمین،و به ویژه در نواحی شمالی ایران، از جمله حاشیهء دریای خزر و محدودهء آذربایجان امروزی،اطلاع دقیقی در دست نیست.
باوجوداین،تا حدود نیمهء قرن سیزدهم هجری قمری/نوزدهم میلادی،از حضور محسوس مبلغان ار تدوکس روسی در ایران نشانهای در دست نیست،حال آنکه به سبب آغاز برخی تهاجمات نظامی روسیه به مرزهای شمالی ایران-که از دوران سقوط صوفیان تا دوران مورد بحث به وقوع پیوسته بود-،امکان اقامت موقت تعداد اندکی از روحانیان ارتدوکس را در محدودهء شمالی این سرزمین نمیتوان نادیده انگاشت.
اما به راستی علت اصلی حضور نیافتن هیأتهای تبلیغی و مذهبی ار تدوکس روسی در این محدوده را چگونه میتوان ارزیابی کرد؟آیا این امر از آرای مذهبی آیین ار تدوکس نشأت میگرفت؟علی رغم قدمت این آیین در منطقه و همسایگی کانونهای آن یا مناطق مسیحی نشین ایران،عدم فعالیت آنان در این محدوده را به چه عواملی میتوان وابسته دانست؟آیا سیسات خارجی و دینی دولت روسیه،ساختار کلیسای ارتدوکس را از پرداختن به امور تبلیغی باز میداشت؟و در نهایت حضور مبلغان و روحانیان ار تدوکس روسی طی نیمهء دوم قرن نوزدهم میلادی/سیزدهم هجری قمری در ایران،به ویژه محدودهء اورمیه از چه عواملی نشأت میگرفت؟ برای دستیابی به نزدیکترین پاسخ موجود،بررسی اجمالی آیین و تاریخ کلیسای ار تدوکس امری ضروری به نظر میرسد."