ملخص الجهاز:
"علت اصلی پیدایش این قبیل معاملات در نتیجه قیود مذهبی بوده است که متشرعین برای فرار از معاملات ربوی اتخاذ کردهاند بدین تفصیل که چون در مذاهب معاملات ربوی مورد نهی شارع قرار گرفته و از طرفی احتیاجات اجتماعی و گردش اقتصادیات ملل اجازه نمیداد که این نهی عملا بقوت خود باقی بماند باین جهت متشرعین برای فرا از آن به حیل حقوقی پرداخته و معاملات فوق را بقصد استقراض و پرداخت ربح منعقد میساختید مثلا مقترض در مقابل وجهی که دریافت میشود مالی را بطرف انتقال میداد و شرط مینمود که در موعد مقرر چنانچه وجه را تأدیه نکرد مال بملکیت قطعی انتقال گیرنده درآید و در مقابل آن ملک مورد معامله را اجاره نموده و ماهیانه مبلغی بعنوان مال الاجاره به طلبکار میپرداخت در رأس موعد چنانچه انتقال دهنده از عهده تأدیهء دین خود برنمی- آمد مورد معامله بملکیت او مستقر میگشت و این رویه نوعا بصورت بیع با شرط خیار متداول شد و درایران چندان شایع گردید که معاملات و اقتصادیات متزلزل گشت و در اثر این امر فرمانی خطاب بدیوانخانههای عدلیه صادر گردید که دیوانخانههای مزبور مجاز نبودند در این قبیل معاملات حکم به تصرف کل مبیع بدهند بلکه بایستی از قیمت یا عین مبیع بقدر وجه و مال الاجاره بمشتری تسلیم و بقیه مال بایع خواهد بود."