ملخص الجهاز:
"" حمید عنایت پیشگفتار نویسنده چون هرگونه پژوهشی که دربارهء دین باشد ارج بسیار دارد بویژه دو پرسش هست که سزاوار تامل ماست،یکی اینکه بنیاد عقلی دین کدامست و دیگر آنکه شالدهء آن در منش آدمی چیست.
سراسر دستگاه طبیعت خود از پروردگاری فرزانه گواهی میدهد و هیچ پژوهندهء خردمندی نیست که پس از آنکه بجد اندیشد،دمی از باورداشت آئینهای نخستین خداشناسی و دینداری تن زند.
در اینکه چندگانهپرستی Polytheism دین نخستین آدمیزادگان بوده است بر من چنین مینماید که اگر چگونگی پیشرفت جامعه انسانی را از مبادی توحش تا پایهء بلندتر کمالش بررسیم می بینیم که چندگانهپرستی یا بتپرستی،نخستین و کهنهترین دین آدمیان بوده و یا بحکم ضرورت باید بوده باشد.
این حکم حتی یک استثناء هم ندارد تا جائیکه اگر مسافری به سرزمینی ناشناخته رود و ساکنان آنرا از هنر و دانش بهرهمند یابد،حتی اگر قرینههائی در نفی خداشناسی ایشان ببیند،باز نمیتواند پیش از پژوهش کاملتر،وارسته از بیم،حکمی دربارهء آنان ابراز کند:اما اگر آن قوم را نادان و ددمنش یابد،میتواند از پیش آنانرا بتپرست نامد:و کمتر امکان خطای او در میانست.
اما اگرچه من میپذیرم که سامان و دستگاه کیهان،چون در آن نیک نگریسته شود،خود چنین حجتی را پیش مینهد،با اینوصف هرگز نمیتوانم بیندیشم که هنگامیکه آدمیان نخستین تصور خام خویش را از دین یافتهاند،این ملاحظه برایشان تاثیری داشته است.
اگر این عقاید بر حجتهائی چنان آشکار استوار باشد که همه مردمان را مجاب کند،همین حجتها که در آغاز آن عقاید را در میان مردمان پراکنده باز آنها را بهمان پاکی و بیپیرایگی نخستین نگه خواهد داشت."