ملخص الجهاز:
"نویسنده در همین مقدمه به گزارش محمد ظاهر بیگییف،عالم،نویسنده و برادر موسی جار الله بیگییف(سرشناسترین اصلاحطلب جنبش جدیدیه)در مورد مدارس روسیه اشاره میکند:«حالا متوجه شدم که اصول درس و تدریس در مدارس روسیهی ما نسخهای است از اصول درس و تدریس بخارا؛با این تفاوت که داملاهای بخارا به مطالعهی عبارات مشکل بیشتر اهمیت میدهند،در حالیکه داملاهای روسیهی ما به مهارت در مباحثه بیشتر اهمیت میدهند.
اصول جدید آموزشیای که به نظر وی باید جانشین اصول قدیم تعلیم و تربیت میشدند،از این قرار بود: 1-جدایی مکاتب جدید(دبستانها)از مدارس قدیم؛2-انتصاب معلمان جداگانه برای مدارس ابتدایی جدید و پرداخت حقوق معین به آنان؛3-اهمیت دادن به آموزش نوشتن در کنار خواندن؛4-مبتنی بودن امر تعلیم و تربیت بر برنامهای از پیش تدوین شده و گنجاندن دروس دنیوی چون جغرافیا،ریاضیات،علم الحیات و جز آنها در برنامهی درسی؛5-تألیف کتابهای درسی متناسب با سن و سال شاگردان و درجات تحصیلی آنان؛6-گشودن مدارس مخصوص دختران.
نویسندهی کتاب در این فصل پس از ذکر جنبهها و عوامل مهم در فرآیند دنیوی شدن آموزش و پرورش در بین تاتارها،در پایان فصل به جدیدیه فرهنگی اشاره میکند؛جنبشی که به پیروزی نهایی مدارس اصول جدیدی در منطقهی ولگا-اورال را به معلمان و حامیان مدارس اصول جدیدی در سرزمینهای گستردهای از دشتهای قزاقستان تا چنی تبدیل کرد.
(صفحهی 32) 8-با توجه به جملات زیر که نویسنده در«سخن پایانی»نوشتهاند:«پس از فروپاشی شوروی و توسعهی مناسبات با جمهوریهای مسلمان و ترک و تاتارنشین،زمینهی مساعدی برای پژوهشهای جدید و همه جانبه دربارهی جوانب و جنبههای (این دو کلمه اخیر نیز از جنبهی صوری و نگارشی مشکل دارند)گوناگون جنبش جدیدیه فراهم آمد."