ملخص الجهاز:
(به تصویر صفحه مراجعه شود) قرآن و آبادی زمین علیرضا ذکاوتیقراگزلو (یا قوم اعبدوا الله ما لکم من اله غیره هو انشاکم من الارض و استعمرکم فیها فاستغفروه ثم توبوا الیه) (هود،16/11) این عبارت که خطاب صالح پیغمبر است به قوم ثمود،به خوبی دیدگاه قرآن را در موضوع نسبت خدا و انسان و رابطهء دین و دنیا آشکار میکند.
اصولا در جهانبینی قرآنی دین بر تمدن مقدم است چنانکه در ابتدای خلقت آدم از فرشتگان خواسته میشود که بر او سجده کنند،و آدم و همسرش نیز خود پیش از آنکه بر زمین فرود آیند و موظف به کار بر روی زمین شوند،در بهشت مکلف به اطاعت امر خدا بودند و به واسطهء عصیان از آنجا رانده شدند.
خداوند هرچه را در زمین هست مسخر بشر ساخته(لقمان،02/13)و حتی بعضی افراد بشر را مسخر بعضی دیگر ساخته بهطوری که از اینان کار میکشند(زخرف،23/34)اما نباید نتیجهء این تفاوت درجات و استعدادها،صرفا جمع دنیویات باشد زیرا ««رحمت ربک خیر مما یجمعون» (همان آیه)و به دنبال آن برای آنکه بیارزشی زینت دنیا در نظر خدا و حقیقت آشکار شود چنین میخوانیم: «لو لا ان یکون الناس امة واحدة لجعلنا لمن یکفر بالرحمن لبیوتهم سقفا من فضة و معارج علیها یظهرون.
این را هم باید توجه داشت که نظر در نفس الزاما به معنی مکاشفهء صوفیانه نیست بلکه ظاهر این است که همین مطالعهء عینی باشد چنانکه راه علم را نیز چشم و گوش نشان داده است و میفرماید: «لا تقف ما لیس لک به علم ان السمع و البصر و الفؤاد کل اولئک کان عنه مسئولا» (اسراء،63/71) و جای دیگر صریحتر فرموده است: «و الله اخرجکم من بطون امهاتکم لاتعلمون شیئا و جعل لکم السمع و الابصار و الأفئدة لعلکم تشکرون» (نحل،78/61)مسلم است که شکرانهء گوش و چشم و دل،فهمیدن است و به مقتضای فهم عمل کردن که همان خداشناسی و اطاعت تشریعی از امر خداست.