اصحاب ائمه و فقه قرآنی مقالة

روشهای اصحاب ائمه(ع) در فهم و تفسیر آیات الاحکام مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. صحابه ائمه به کسی گفته می‌شود که علاوه بر تشرف و نقل سخن امامان راه و روش آنها را هم پذیرفته باشد. اصحاب ائمه(ع) در جمع مفسّران و فقیهان قرن اول، دوم و سوم حضور چشم‌گیر دارند. دیدگاه‌های فقهی قرآنی اصحاب ائمه(ع)، تفاوتهایی با هم دارد، آن دسته از صحابه ائمه(ع) که معاصر صحابه پیامبر(ص) و تابعین صحابه هستند در مواردی مورد قبول و همسوی با اهل سنت دیده می‌شوند ولی بین صحابه پس از تابعین کمتر کسی دیده می‌شود که مورد قبول اهل سنت قرار گیرد. این دسته از اصحاب ائمه(ع) بیشتر به نقل روایات معصوم می‌پردازند و کمتر توجه به استنباط دارند. از استناد اهل سنت به بخشی از سخنان اصحاب امامان روشن می‌شود که آنها شخصیتهای علمی ممتاز و غیر قابل انکار بودند و به دلیل نامدون بودن سنت، احساس نیاز به فراگیری سنت از آنها شدید بود و نیز هنوز مرزبندی‌های مذهبی تمایز لازم را نداشت. نقل روایات ناهمسو از طرف اصحاب ائمه(ع) با دیدگاه امامیه، ریشه در تنگناهای سیاسی و فتاوای تقیه‌ای، ناآگاهی به مکتب فقهی ائمه(ع)، نسبت‌های نادرست به اصحاب ائمه(ع) و اشتباه روایتگر یا شنونده دارد. پس از صحابه تابعی، مسایل مستحدثه و نیاز به سوال از امامان افزایش یافت، تضلع در فراگیری اصول استنباط زمینه لازم را نداشت، شیوه‌های نادرستی چون استحسان و قیاس و... در حوزه استنباط راه یافته بود که هشدار امامان را به همراه داشت، این امور سبب خودداری آنها از اجتهاد و روی‌آوری ایشان به سوال از معصوم شده، البته در عین حال تشویق به اجتهاد از سوی پیشوایان دین نیز در این مقطع زمانی جریان داشت و در رابطه با فهم آیات الاحکام به جای سخنان صحابه و تابعین به سخنان امامان و قواعد اصول فقه استناد می‌شد و اجتهاد عامه مورد انتقاد قرار می‌گرفت. در نگاه اصحاب امامان، قرآن معیار حق و باطل بود و روایات امامان رهنمای فهم قرآن ولی حجیت سخنان صحابه تابعین مشکوک می‌نماید نیز عقل هم جایگاه خود را دارد.

introducing the most eminent followers of imams (s.a.) in quranic jurisprudence, this article investigates the differences in their approaches and their justifications, the reason for their issuing disparate judicial opinions, and the way they deal with the verses of decrees. later in this article, the imams, methods of iference and their various means of benefiting from the verses of decrees are also touched upon.

چرا از برخی اصحاب ائمه فتاوایی نقل شده است که با اصول و ملاکهای امامیه سازگار نیست؟ در زمینه پرسش نخست باید گفت: اولا، آن گروه که از تابعان در شمار اصحاب ائمه بوده اند به دلیل بهره وری ازسنت پیامبر(ص) و درس آموزی از مکتب اهل بیت به چنان غنا و رشدی رسیده بودند که حذف شخصیت علمی آنان از نظام فقه و معارف اسلامی میسر نبود. این زمینه ها کار علمی فقها و مفسران پیرو مکتب اهل بیت(ع)را با مشکل جدی روبه رو می ساخت، اصحاب ائمه (ع) دراین دوره ها نیز به عنوان عالمان و فقیهان، مورد سؤال توده مردم قرار داشتند، ولی نمی توانستند آرای شیعه را بی پرده وبرای همگان نقل کنند، ازاین رو به تقیه تمسک می جستند. 31 اصحاب غیر تابعی ائمه و آیات الاحکام نمی توان انکار کرد که پس از صحابه تابعی، برداشتهای فقهی اصحاب ائمه (ع) ازآیات تشریع رو به کاهش نهاد و در برابر آن رجوع به ائمه و سؤال ازایشان در اولویت قرار گرفت برهمین اساس در کتابهای تفسیر شیعه وسنی ازآن دسته از اصحاب ائمه که مفسر قرآن شناخته شده اند، مانند: ابان بن تغلب، سکونی وابوحمزه ثمالی و… نظر و فتوایی دیده نمی شود وکسی ازآنها استنباط فقهی -قرآنی روایت نکرده است.