خلاصة:
در نیمقرن اخیر،به خصوص در سه دههی آخر آن،شهرها با سرعتزیادی گسترش یافتند و کشورها با سرعت بیشتری به شهرنشینی و افزایش جمعیت شهری خود دست زدند.این گسترش در مورد کشورهای توسعه نیافته حادتر است.در این میان،شهرهای بزرگ و پایتختها رشد سریعتری داشتهاند.ایران نیز بهعنوان کشوری در حال توسعه،از این قاعده مستثنا نبوده است،بهطوری که مشخصهی اصلی نظام شهری کشور ما،توسعهی شهرهای بزرگ و تراکم جمعیت در آنهاست.به نحوی که مراکز استانهای نسبت به سایر شهرها حالت بزرگ سری یا ماکروسفال دارند.پدیدهی«نخست شهری»در سطح مناطق و استانهای کشور به وجود آمده است. مقالهی حاضر در نظر دارد ضمن بررسی و تحلیل توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری استان سیستان و بلوچستان و نیز دلایل پیدایش «شهر مسلط»در استان بپردازد.
ملخص الجهاز:
"بنابراین،عوامل جغرافیایی و سیاستهایی که با اهداف خاص و یا نادرست باعث پیدایش الگوی توزیع نامتوازن در سطح سرزمین میشوند،به نوبهی خود افزایش هزینهها و بودجههای عمرانی در نقاط غالب و در مقابل،کاهش بودجههای عمرانی به دلیل سهم کمتر از جمعیت و فعالیت در سایر فضاهای شهری به دنبال دارند و زمینهی بروز رکورد نسبی در سطح شهرهای کوچک و میانی را به وجود میآورند.
این شهر بدون استثنا همواره بیش از نیمی از جمعیت شهری استان را به خود اختصاص داده و بدین ترتیب،نظم فضایی خاصی را در سطح منطقه به وجود آورده است،در مقابل،سایر نقاط شهری استان علیرغم موقعیتهای خود در سطح استان،به دلیل توان جذب و تمرکز مرکزیت استان،نتوانستهاند رتبههای مناسبی در نظام سلسله مراتب شهری بیابند.
بررسی اطلاعات مربوط به نظام شهری استان نشان میدهد که نظام سلسله مراتبی منطقه با تک شهر زاهدان در رأس تعریف شده است و شهرهای میانی این شبکهی شهری،اصولا مراکز شهری با کارکرد ناحیهای و شهرهای کوچک نیز مراکزی با عملکرد حوزهای(محلی)هستند.
سطحبندی جمعیتی کانونهای شهری استان سیستان و بلوچستان طی سالهای 80-1335 (به تصویر صفحه مراجعه شود) مأخذ:آمار نامههای مرکز آمار ایران تجزیه و تحلیل اطلاعات آماری در زمینهی توزیع جمعیت از طریق گروههای شهری نیز،نشانگر کاهش جمعیت گروه شهرهای کوچکتر از 18 درصد،در سال 1355 با 2 درصد در سال 1380 است.
روند تغییرات نقاط شهری استان سیستان و بلوچستان(80-1335)(مأخذ:نگارنده) (به تصویر صفحه مراجعه شود) نتیجهگیری بررسیها نشان میدهند که نظام ارتباطی بین سکونتگاههای استان سیستان و بلوچستان،در حال حاضر از الگوی مدونی برخوردار نیست و هریک از سطوح جمعیتی باتوجه به شرایط و برخورداریهای خاص خود،از ارزش و ارتباط عملکردی خاصی برخوردار است."