خلاصة:
ویژگیها و متغیرهای تأثیرگذاری مانند عدم مهاجر بودن اقوام ایرانی،افزوده نشدن به قومیتها در اثر کشورگشایی،برخورداری از مشترکات کهن،عدم گسست همبستگی ملی و شکلگیری ملت در ایران قبل از ظهور ناسیونالیسم،بر پیوستگی تنوعات اجتماعی در ایران افزوده است.سیاستهای جمهوری اسلامی در مدیریت تنوعات اجتماعی و افزایش همبستگی ملی بر بنیاد«سیاست تکثرگرایی وحدتطلب دینی»در حال تکوین است.با این همه،سیاستهای قومی در ایران در بستری از چالشهای ناشی از متغیرهای داخلی و خارجی (برون مرزی)با بهرهگیری از رویکردی منطقی با عنوان سیاست تکثرگرایی وحدتطلبی دینی در حال استحکام و نهادینه شدن است.تنها درصورتی میتوان از فعال شدن شکافهای مذهبی و قومیتی در ایران(دارای تنوعات اجتماعی) کاست که از ظرفیتهای قانونی و حقوقی موجود در قوانین اساسی و مدنی و همچنین،آموزههای ارزشمند قرآنی با هوشمندی و متناسب با اقتضائات جامعهء ایرانی بهرهگیری گردد.
ملخص الجهاز:
"وجود تنوعات و تفاوت اجتماعی در ایران،ضرورت سیاست قومی1 مدیریت سیاسی خردمندانه و منطقی را بیشازپیش ایجاب میکند و جمهوری اسلامی ایران با تأکید و تکیه بر آموزهها و ارزشهای و الای فرهنگی اسلام و میراث تاریخی درخشان مشترک و احترام به اقوام،مذاهب و ادیان الهی و تأکید بر قانون اساسی که مشحون از آموزههای ارزشمند مبنی بر تأکید بر برادری و برابری انسانها و احترام به حقوق اقلیتهای مذهبی و دینی است،برخی زمینههای ذهنی ارتقای رضایتمندی شهروندان را در استانهای مختلف کشور مبتنی بر همزیستی برادرانه و صمیمی اقوام و پیروان مذاهب و ادیان گوناگون فراهم آورده است و این در شرایطی است که برخی متغیرهای سیاسی،داخلی و خارجی اثرگذار در این زمینه،همواره مانع از مدیریت مطلوب مسائل قومی در کشور شده است.
از سوی دیگر،پاسداری از هویت ملی نیازمند نهادینهسازی احساس غرور ملی درمیان اقوام وگروههای دینی و مذهبی گوناگون است و این هدف ارزشمند زمانی تحقق پیدا میکند که با پرهیز از تبعیضات قومی ونژادی و فرهنگی خاص گرایانه و منفی برای ترویج و اشاعهء فرهنگ مدارا،دگر دوستی،ایثار و فداکاری مبتنی بر ارزشهای اسلامی و همچنین،وفادار ماندن عملی به هنجارها و هویت تاریخی و میراث مشترک فرهنگی برنامهریزی شود و حقوق گروههای مختلف اجتماعی در ابعاد فرهنگی،اجتماعی،سیاسی و شهروندی و اقتصادی ملحوظ نظر قرار گرفته و از توانمندیهای اقوام مختلف در مدیریتهای سیاسی و اجرایی کشور استفاده شود."