خلاصة:
بازتاب گستردهای نیافته است و در این میان،هیچ گفتار و نوشتاری به زبان پارسی پدید نیامده است. مملوکان مصر بیش از دو سده و نیم بر مصر و شام فرمان راندند.اینان به برکت تربیت اسلامی توانستند در جنگهای صلیبی پیروزیهای چشمگیری به دست آورند و نیروی مغول را نیز در هم شکنند. آموزشکدهء نظامی مملوکان زیر نام طباق نگاه و نگرش بسیاری از دانشمندان و کارشناسان تاریخ و آموزش و پرورش اسلامی را به سوی خود کشانده است. مملوکان بحری و برجی در جهت فرمانروایی خود درمصر،دگرگونیهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی شگرفی پدید آوردند.در این گفتار به بررسی کانونهای آموزشی مملوکان مصر پرداختهایم.به هنگام بررسی طباق و آموزگاران آن و مایههایی که در آن جا فراگرفتهاند،از آموزش تودهء مردم سخن به میان آمده است.مسجدها، مدرسهها،مکتبخانهها،بارگاهها و آرامگاهها به عنوان کانونهای آموزشی روزگار مملوکان به بحث و بررسی گرفته شده است.با همهء اهمیتی که تکاپوهای فرهنگی-آموزشی مملوکان داشته است و در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی نقشی سترگ بازی کرده است،ولی،بویژه در ادبیات تاریخ آموزش و پرورش اسلامی،
ملخص الجهاز:
"1 گفتنی است که در گوشهها و بخشهایی از این مسجد حلقههای درسی بزرگانی از دانشمندان برپا میشد که بدانها زاویه(جمع آن:زوایا)میگفتند که به معنای جای ویژهء هر دانشمند و استاد بود.
دو گونه مکتبخانه،کار آموزشی کودکان را بر عهده داشت:1-مکتب خانههای شخصی که آموزگاران بنیاد میکردند و پدران،فرزندان خود را برای آموختن با پرداخت درس بها و حقوق روزانهء آن جا میساختند؛2-مکتبخانههایی که فرمانروایان،شاهزادگان،امیران و توانگران برای آموزش کودکان پدرمرده و تهیدست برپا میساختند و موقوفههایی بدان ویژگی میدادند.
(2)-برای آگاهی بیشتر این نهاد آموزشی بنگرید به احمد شلبی،تاریخ آموزش در اسلام، پارسی کردهء محمد حسین ساکت،دفتر نشر فرهنگ اسلامی،چاپ سوم،تهران،صص 04-35؛ منیر الدین احمد،نهاد آموزش اسلامی،پارسی کردهء محمد حسین ساکت،مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی،چاپ اول مشهد 8631،صص 75-26.
از زبان ابن حاج عبدری،که در سدههای هفتم و هشتم هجری(سیزدهم و چهاردهم میلادی)میزیست2:میشنویم که آموزگار باید:به سال خواندن توجه نشان دهد که گذشتگان-خداوند از همگی آنان خشنود باد!-فرزندان خود را در هفت سالگی خواندن یاد میدادند زیرا،زمانی است که به پدر دستور دادهاند تا فرزندانش را به نماز و آداب دینی وادارد.
در واقع،این سه کانون پارسایی که در آغاز برای انگیزهها و هدفهای ویژهء دیگری بنیاد یافته بود،در آموزش و پرورش اسلامی جایگاهی برجسته پیدا کرد؛«رباط»از جای پیکار با دشمنان خدا به پیکارگاه با نفس؛«خانگاه»از جای خوراک دادن به تهیدستان و مسافران به مدرسهء شور و عشق و سرمستی و تهذیب نفس و«زاویه»از خلوتکدهء زاهد و شیخ و پیر به کانون آموزش و تدریس تبدیل گردید و«تکیه»در ایران مفهومی دیگر یافت و در یاد و یادآوری حماسهء شکوهمند کربلا و حماسه پرد از بزرگ و جاوید آن امام (1 )-کیا،همانجا،صص 601-901."