خلاصة:
توحید» اصل اساسی جهانبینی اسلامی، به معنای یگانه دانستن و «توحید عینی» به معنای یگانه یافتن ذاتباری تعالیاست. این مقاله با رویکرد تحلیلی و نظری به این مسئله میپردازد که چگونه میتوان به این رهیافت رسید که خداوند متعالمتعلق شهود سالک قرار میگیرد و با فنا فیالله به مشاهده و وصال او دست مییابد؟ یا انسان چگونه میتواند همه چیز راخدایی ببیند؟ نظریههای فراوانی در پاسخ به این پرسشها از سوی عرفا ارائه گردیده است. امام خمینی حقیقت توحیدعینی را در وصول سالک به مقامی که کثرت را بکلی نفی کند و وحدت صرف و هویت محض را شهود نماید مطرح میکنندکه از آن تعبیر به مقام «توغل» مینمایند. این نوشتار دیدگاههای ایشان را در این زمینه مورد بررسی قرار داده است.
ملخص الجهاز:
"حضرت امام قدسسرهاین تقسیمبندی را هرچندلطیف میخوانند، لیکن میافزایند: اهم نعم الهیه واعظم مقصد کتاب شریف الهی از قلم شیخبزرگوار17 افتاده و فقط اکتفا شده به نعمتهایناقصین یا متوسطین و در کلام ایشان گرچه لذتروحانی نیز نام برده شده، ولی لذت روحانی اخرویکه با فعل طاعات جلب شده باشد حظ متوسطین است،اگر نگوییم حظ ناقصین است، غیر از آنچه شیخ بزرگوارفرمودند که راجع به لذات حیوانیه و حظوظ نفسانیه بود؛نعمتهای دیگری است که عمده آن سه است: یکی، نعمت معرفت ذات و توحید ذاتی، که اصلآن سلوک الی الله و نتیجه آن بهشت لقاء است.
51 رکن چهارم: تسبیح «تسبیح» مقامی است که باید مبدأ متعال از سهتوحیدی که گفته شد، تنزیه شود؛ زیرا در آنتوحیدها نوعی از تکثر و «تلوین» وجود دارد، ولی دراین مقام از آن تکثیر و تلوین نیز تنزیه شده و«تمکین»52 در این مقام حاصل آید و با تمکین دراین مقام، توحید به سر حد تمام و کمال میرسد؛زیرا در توحید فعلی سالک همه افعال را ظهور فعلاو میبیند و تنزیه از این توحید به آن است که اصلافعلی از برای غیر نبیند و در توحید صفتی همهصفات و اسماء را در صفات و اسماء حق ـ تعالیشأنه ـ مستهلک میبیند و تنزیه در این مقام آن استکه در دار تحقیق بجز صفات و اسماء حق تعالی، اسمو صفتی نبیند و در توحید ذاتی همه ذوات در ذات اومضمحل میشود و تنزیه در این مقام عبارت از آن استکه هیچ انیتی و هویتی بجز هویت احدی نبیند."