خلاصة:
کوروش هخامنشی در نیمه ی قرن ششم ق.م حکومتی شگفت انگیز را در پارس بنیان نهاد که تاثیری بسیار ارزشمند و شگرف در تاریخ روابط سیاسی و اجتماعی جوامع قدیم به جای گذاشت. وی با شکست امپراتوری بزرگ سومر، کلده، ایلام، اورارتو، آشور و نیز ماد، به سرعت و در زمانی کوتاه قدرت های شرقی باقی مانده در آسیای غربی و آفریقا، لیدی، بابل و مصر را برانداخته و عظیم ترین امپراتوری جهان قدیم را با روش های جدید سیاسی و معیارهای نوین مدیریت فرهنگی و نظامی پدید آورد. ولی در دوران سی سال حکومت خود بیشترین تلاش را برای ایجاد امنیت و تثبیت مرزهای طبیعی و حفظ اهداف نظامی اش در کشورهای مغلوب صرف نمود. هدف نگارنده در مقاله، تحلیل روش سیاسی و نظامی کوروش برای این مقصود و نیز عواملی است که باعث پیروزی او شدند.
ملخص الجهاز:
"با توجه به سرعت فتح ماد و اینکه او تنها چهار سال پس از پیروزی بر مادها به سویغرب تاخت،خود مبین این امر است که با تغییر حکومت نوین پارسیان،کوروشتغییرات بسیار زیاد و عمیقی را در ساختار نظامی دولت ماد لازم میدید؛زیرا اگرچهتغییر سیاست و دولت بدون خونریزی و با آرامش و احتمالا رضایت مردم ایران زمینانجام شده بود و این بدان دلیل است که شورش و ناآرامی پس از واقعهی فتحهگمتانه گزارش نشده است،اما آنچه از دیدگاه کوروش بهطور قطع و با توجه بهنظم نوین او میبایست پدید آید،ایجاد ارتش نیرومند،متمرکز و تجدید سازمانیافته در ساختار جدید سیاسی بود تا بتواند در آیندهای نزدیک شاه پارس را درجبهههایی بسیار دورتر از هگمتانه یاری دهد.
پیرنیا خط سیر حملهی کوروش به شرق را اینگونه ترسیم کرده است:«کوروشدر حملات سریع خویش به سوی خاور،از هیرکانیا گذشت و با عبور از هریوه(هرات)به درون سرزمین سغد(سوگوده)واقع در میان دو رود آمودریا و سیر دریاسرازیر شد و مرکز آن مرکنده را تسخیر نمود و با ماساگتهای نیمه صحراگردحوالی دریای وخش مبارزه کرده و آنها را به زیر فرمان درآورد و آنگاه مصمم شدرودخانهی بزرگ یاکسارتس را به عنوان شمال شرقیترین نقطهی متصرفاتخویش،جایی که اقوام و طوایف صحراگرد نتوانند با عبور خود امنیت مرزها را بهخطر اندازند،به شمار آورد و برای این منظور و به خاطر آنکه سرزمینهای بارورجنوب را از دستبردهای آیندهی دستههای بیابانگرد آسیای میانه مصون دارد و ازعبور آنان از رودخانهی سیر دریا ممانعت به عمل آورد،دستور داد شهر نظامی واستحفاظی کورا(شهر کوروش)در شمالیترین نقطهی شرق متصرفاتش ساخته شود(پیرنیا،1362،ص 376)."