خلاصة:
بازتاب فرهنگ ایرانی وآثار فکری وفرهنگی وتمدنی آن درمیان دیگرملل وآثار نویسندگان آنها موضوع مشهور و شناخته شده ای است؛ اما آنچه به روشن تر شدن دقیق این مساله کمک شایانی می کند ، بررسی موردی این بازتاب و نفوذ در میان آثار برجستگان دیگر ملل است. در این رابطه جاحظ بصری نویسنده و دانشمند توانای عرب قرن 3 هجری ،یکی از این مصادیق مهم است. موضوع این پژوهش بررسی نفوذ و بازتاب زبان ،فرهنگ و تمدن ایران در آثار این دانشمند توانمند است ،که در چند بخش ،شامل استناد به اقوال بزرگان ایرانی و توجه به زبان و فرهنگ ایران ، و مسایل اعتقادی و اجتماعی مربوط به آنها از جمله مواردی هستند که در این مقاله پیرامون آنها سخن به میان می آید .
ملخص الجهاز:
"در آثار جاحظ بصری گزارشهای متعددی در باب ایران و فرهنگ مردم ایراندر زمینههای گوناگون به چشم میخورد،این موارد بسیار فراوان است،امامهمترین آنها در محورهای ذیل قابل تفکیک هستند: 1-استناد فراوان به اقوال بزرگان ایران باستان و ادیبان و حکیمان ایرانی بعد ازاسلام.
نمونههای این مطلب فراوان است،یکی از مهمترین آنها این است کهجاحظ هرگاه به مقولهی ایران یا فارسی یا عجم میرسد،به گونهای قابل ملاحظهفارسیگویی و توجه به فرهنگ فارسی و ایرانی در گفتار او تبلور مییابد،به طوری که خواننده تصور میکند این توجه از حالت عادی یک نویسندهی عرب زبان ویک متن سراسر عربی بیرون است؛به عنوان مثال،او میگوید: مردم یک شهر سعی میکنند زبان و واژگان اقلیتهای مقیم شهر خود را یادبگیرند،مانند مردم مدینه که سعی فراوان داشتند تا زبان فارسیان ساکن آنجا را یادبگیرند.
مطلبی که در این نقل قول و موارد مشابه آن قابل توجه است،این است که تنهاایرانیان نبودند که در مدینه و کوفه و بصره و دیگر شهرهای عراق و حجاز ساکنبودهاند،بلکه اقوام و ملل دیگری نیز بودهاند،و جاحظ صرفا به بیان موارد مربوطبه ایران پرداخته است و تقریبا از موارد دیگر مربوط به دیگر زبانها در آثار اوخبری نیست و این خود نشاندهندهی،اهمیت موضوع و شیفتگی جاحظ و مردم آنروزگار به فرهنگ و زبان غالب ایران و ایرانی بوده است.
(جاحظ،1927،جلد 1،ص 142) و یا شاعر دیگر میگوید: {Sودلهنی وقع الأسنة و القنا#و کافر کوبات لها عجز فغد#بایدی رجال ما کلامی کلامهم#یسوموننی مردا و ما انا المردS}مرد به معنای رجل(همان،جلد 1،ص 142) و البته از این نمونهها در آثار جاحظ فراوان است و همه حکایت از عمق توجهاو به زبان و فرهنگ مردم ایران دارد."