ملخص الجهاز:
"3 چون نجوم اسلامی در سدههای میانه،همچنان خورشید مرکزی باقی ماند، حدس زده شده است که دلایل کوپرنیک برای روی آوردن به یک کیهانشناسی خورشید مرکزی و متحرک شمردن زمین در سیاق نجوم اروپایی پدید آمده بوده است؛اما برخی شواهد درخور تأمل وجود دارد که مباحثات کوپرنیک دربارهء حرکت زمین را با بحث طولانی و بسیار موشکافانهء حرکت احتمالی وضعی به زمین -که در میان شماری از اخترشناسان و فیلسوفان و متکلمان مسلمان مطرح شد- پیوند میدهد.
این انتقال در شماری از شروح تذکرهء طوسی نیز مطرح شده است،از جمله در مشهورترین و پرخوانندهترین شرح،یعنی شرح میرسید شریف جرجانی،که با موضع شیرازی دربارهء دنبالهدارها همدلی داشت و در عین حال تأکید کرده بود که این موضع چندان با موضوع بحث-یعنی مسئلهء متابعت هوا از گردش زمین-مرتبط نیست (جرجانی،برگ a-b 02).
شیرازی آنگاه برای دفاع از این دیدگاه،به سراغ پیشینیان میرود و میگوید: شاید کسی بپرسد چرا پیشینیان[احتمالا بطلمیوس]باتوجه به آنچه شما بیان کردید فرض حرکت زمین به سمت مشرق را رد میکردند،ولی این حرکت احتمالی را با ارجاع آن به همان«حرکت مستقیم»رد نمیکردند؛با این توجیه که زمین به علت حرکت مستقیم از حرکت دورانی باز میماند؟ ما پاسخ میدهیم این بدان جهت است که: 1)یا از رد حرکت دورانی طبیعی زمین چنین برنمیآید که فرد به مطلوب نهایی خود میرسد،چراکه ممکن است این احتمال مطرح شود که زمین دارای یک حرکت دورانی اضطراری باشد؛ 2)یا آنکه این برهان از گونهء مباحث طبیعی است نه ریاضی و آنها[یعنی پیشینیان]از به کارگیری مطالب غیر[ریاضی]در تحقیقاتشان احتراز میکردند."