خلاصة:
این نوشتار با مطالعهی انواعی از گزارههای اسلامی که از«نگاه کارکردی به دین»گفتهاند، امکان همسازی این رویکرد را با«دینداری»اسلامی،بررسی کرده است.این بحث،جایگاه خاصی در مطالعات دینداری و عرفی شدن و سنجش آنها دارد و بررسی منابع اسلامی،در حد شایستهای آن را به مقصودش نزدیک میکند.یافتهها از مفهومی از«دینداری»در«افراد متعارف»خبر میدهند که عناصر مهمی از این رویکرد را در خود دارند و همچنین نشان میدهند که آموزههای اسلامی،جایگاه مهمی را برای کاربرد این نگاه در سنجههای عملی دینداری قائل هستند.
This research studies the Islamic propositions that discuss practice view of religion, and analyzes the coordination of this approach with Islamic religiousness. This discussion has a special position in the studies of religiousness and its evaluation. An analysis of Islamic sources sufficiently serves the purpose. The findings show that the religiousness of common people contains important elements of this approach. They also demonstrate that Islamic teachings have a special position in establishing this view in practical evaluation of religiousness.
ملخص الجهاز:
در این گزارهها بر نکاتی تأکید شده است که به روشنی،بر امکان جمع آمدن برخی از این مراتب با رویکرد کارکردی به دین و خارج نبودن آنها از قلمرو دینداری دلالت دارند: -این تعدد مراتب،در بسیاری موارد معلول تفاوتهایی است که در ظرفیتهای روانی و ادراکی پیروان و دیگر مخاطبان دین وجود دارد(و حتی میتواند ناشی از اثرپذیری آن ظرفیتها از عوامل پیرامونی باشد).
سپس،در واکنش به حیرت آنان و اعترافشان به اینکه بتها قادر به سخن گفتن نیستند،ناتوانی آنها را از این کارکرد را با بیان کلی زیر،دستمایهی هدایتگری خود میسازد: آیا جز خدا چیزی را میپرستید که هیچ سود و زیانی به شما نمیرساند؟ تحلیل برخی مفسران ازا بعاد این احتجاج،از یک سو،وجود رویکرد کارکردی را در گونههای مختلف-الهی و غیر الهی-دینداری نشان میدهد؛و از سوی دیگر،جایگاهی را که این رویکرد میتواند در فرآیند هدایت دینی داشته باشد.
18این موضع، از جمله سبب شده است تا در برخی از مراتب این ظرفیتها،دینداری افراد و حتی پایبندی آنان به مناسک عبادی صرفا بر اساس نوعی نگاه کارکردی به دین تحلیل شود و این نوع دینداری با توجه به این سطح از ظرفیت،پذیرفته به حساب آید.
21 گزارههای اسلامیای که این نگاه به«دینداری»را در خود دارند میتوان در دو دستهی زیر دید:آنها که از تأثیر نگاه کارکردی به دین در ترویج،تقویت و تعمیق دینداری و حتی ممکن شدن دینداری خالصانه گفتهاند؛و آنها که یادآور شدهاند در مواردی که مردم،دین را در ارائهی دستاوردها و کارکردهایی که آنها را متناسب با مدعیاتش میبینند،بیتوفیق بیابند،شاهد«افول»اهمیت و موقعیت دین در دو سطح فردی و اجتماعی خواهیم بود.