خلاصة:
این مقاله با رویکرد تحلیلی و با هدف بررسی نقش علم لغت در دستیابی به قرائت صحیح، به بررسی لغوی برخی از قرائتهای اختلافی پرداخته و نقشآفرینی علم لغت را در قرائت قرآن به صورت جزئی اثبات و سه گونه نقش برای آن بیان کرده است: نخست، نقش علم لغت در تعیین قرائت که به عنوان نمونه قرائت «ودعک» به تخفیف را بررسیده و به دلیل ندرت یا عدم وضع ماضی، مصدر و وصف از این ماده نتیجه گرفته است که این قرائت واقعی نیست و قرائت به تشدید متعین است. دوم، نقش علم لغت در رد قرائت که به عنوان نمونه به بررسی لغوی واژه «ثنی» نتیجه گرفته است که قرائت «یثنون» از باب افعال مردود است. سوم، نقش علم لغت در ترجیح قرائت. با استناد به معنای لغوی «تلقی»، قرائت رفع «آدم» بر قرائت نصب ترجیح دارد. در پایان با بررسی لغوی «ضنین» این نتیجه به دست آمده است که علم لغت در برخی از موارد، در تعیین یا ترجیح قرائت ناتوان است.
ملخص الجهاز:
"اکنون با توجه به اینکه قرائت ابنجبیر از باب افعال و از ماده ثنی به معنای یادشده است، باید ببینیم آیا عرب باب افعالاز مصدر ثنی، به معنای خمکردن و منحرف کردن که به معنای ثلاثی مجرد است استعمال کرده است یا نه؟ عبداللهبن حسین عکبری، لغتدان، ادیب، و مفسر قرن هفتم 42 در کتاب التبیان فی اعرابالقرآن 43 در ارتباط با قرائت ابنجبیر گفته است: قرائت به ضم یاء از ماضی اثنی در لغت عرب شناخته شده نیست، مگر اینکه به معنای در معرض اثناء قرار دادن باشد (که یکی از معانی باب افعال است)؛ نظیر اینکه وقتی شما اسبی را در معرض بیع قرار میدهی میگویی: ابعت الفرس، 44 که باب افعال به معنای در معرض قرار دادن آمده است.
در نتیجه، با توجه اینکه واژه یثنون در آیه شریفه از مصدر ثنی بر وزن سنگ به معنای خم کردن سینهها و منحرف کردن دلها به کار رفته است 52 و باب افعال در لغت عرب از این ماده استعمال نشده است، بنابراین، قرائت یثنون به ضم یاء و نون از نظر لغوی مردود است.
ترجیج قرائت رفع آدم: اکنون اگر بپذیریم که تلقی در این آیه شریفه به معنای استقبال نیز میتواند باشد و در نتیجه، قرائت نصب «آدم» نیز از نظر لغت صحیح است، اما به دو دلیل ترجیح با قرائت رفع است: نخست اینکه معنا کردن «تلقی» در آیه شریفه به استقبال، غیرحقیقی و خلاف اصل است؛ زیرا استقبال و مواجهه حقیقی در موردی است که شخصی برای اکرام و بزرگداشت فردی به پیشباز او برود، در حالی که در این آیه چنین چیزی مطرح نیست."