خلاصة:
براساس تجدد امثال و حرکت جوهری،عالم و موجودات آن در تحول و دگرگونی دائمند و لحظهیی دارای قرار و سکون نمیباشند.البته اولی در حیطه مجردات و مادیات و دیگری منحصر به چارچوب عالم ماده است. این دو قاعده در مبانی،ادله و...خود دارای تفاوتها و مشابهتهایی هستند و براساس همین تفاوتها عرفا قادر نیستند وحدت شیء در حال ایجاد و اعدام را در مرتبه خود شیء حفظ کنند در حالیکه وحدت شیء سیال و متحرک بحرکت جوهری در مرتبه فی نفسه آن حفظ میشود.حرکت جوهری مطرح شده در کتابهای ملا صدرا و قاعده عرفانی تجدد امثال در آثار عرفا هردو بلحاظ حدود و ابعاد مسئله دارای ابهاماتی هستند.بنظر میرسد مسئله حرکت جوهری تحت تأثیر قاعده عرفانی تجدد امثال باشد.بدین سبب این مقاله به بررسی ویژگیهای این دو مسئله در حیطهء تعاریف،مبانی،ادله و مهمترین اشکالات آنها میپردازد.
ملخص الجهاز:
"دلیل این امر هم آنست که حرکتهای جوهری ناشی از وجود قوه در اشیاء است که بسمت کمال خود بپیش میرود و با گذشت هر لحظه از حرکت،قوه آن کم و کمتر شده و بر فعلیت آن افزوده میشود و هنگامیکه موصول، موصول بالفعل شود و به غایت خود برسد وصف حرکت از آن نفی گشته و متحرک ثابت میگردد اما در تجدد امثال چون فاعل و منشأ آن اسماء الهی است هیچگاه پایان نمیپذیرد.
با توجه به این مقدمه میتوان گفت اگرچه کون و فساد در عالم هستی جریان دارد و اشیاء عالم دایما موجود و معدوم میگردند اما همه این موجودات حقیقت و وجودی علمی در مرتبه واحدیت و حضرت علم دارند که ثابت و بدون حرکت است.
ابن عربی پس از اینکه بیان میکند که تجدد امثال درباره خلق جدید و نو میباشد برای دفع توهم اینکه شیئی که در آن قبل بود همان شیء در آن بعد است، عباراتی بدین مضمون دارد که تجلیات الهی گرچه بلحاظ ظاهر شبیه به همدیگر هستند و اختلافی بین آنها نیست ولی هرگز خداوند سبحان در یک صورت برای دو نفر متجلی نشده است و نیز در یک صورت برای یک نفر در دو لحظه و دو مرتبه متجلی نگشته است.
وجوه اشتراک دو قاعده در برخی مبانی(اشتراک معنوی وجود و اصالت وجود و اعتباریت ماهیت)بر قرابت و نزدیکی حرکت جوهری و تجدد امثال نسبت بهم اشاره دارد اما وجه امتیازشان در مبنای وحدت تشکیکی و مبنای وحدت شخصی وجود سبب میگردد تا اضلاع اختلافی آندو پررنگتر از وجوه اشتراکی آنها باشد."