خلاصة:
ابن سینا آثار فراوانی در منطق دارد.بررسی مقایسهای این آثار،دو گونه تحول در اندیشه منطقی او را نشان میدهد:تحول در مسئله آفرینی،مفهوم سازی،نظریه پردازی و تحول در ساختار منطق نگاری.بررسی گونه اخیر،مسئله تحقیق حاضر است.ابن سینا توانست مجموعه منطقیات به میراث رسیده از یونانیان را از رسالههای کنار هم نهاده شده به صورت نظام معرفتی منسجم و با ترتیب منطقی،سامان دهد.این تحول ساختاری به تدریج و با جهتگیری اصلاحی و تکمیلی از شفا تا اشارات و در طول نگارش بالغ بر پانزده رساله صورت گرفته است.منطق نگاران دوره اسلامی پس از ابن سینا،یکی از آثار وی به ویژه شفا و اشارات را الگوی تدوین آثار منطقی خود کردهاند.در این میان اشارات سرآغاز مکتب جدید منطقی شده است.در بررسی تحول ساختاری در آثار منطقی ابن سینا،مباحثی چون الفاظ،مقولات،تعریف،مواد اقیسه و عکس بررسی میشود.این تحقیق زمینهای برای فرضیه سازی در ترتیب تاریخی آثار ابن سینا فراهم میآورد.
ملخص الجهاز:
"گروه دوم که گستره بیشتری در تاریخ منطق در دوره اسلامی دارند،بحث از الفاظ را مانند آثار متأخر ابن سینا،به ویژه اشارات،آوردهاند:ابو البرکات بغدادی که در آغاز المعتبر،بر وفاداری خود نسبت به ترتیب بخشها و مباحث براساس ترتیب ارسطو تصریح میکند،در خصوص جایگاه بحث الفاظ نه بر سبک ارگانون (تعلیم اول)بلکه به شیوه اشارات بوعلی عمل کرده است.
وی در شفا،اثری که در آن به تبعیت از سنت ارسطویی از مقولات بحث میکند،به این امر تصریح میکند که«عادت شده است که مبادی منطق را با آوردن اموری که منطقی نیستند،طولانی کنند»«ابن سینا،4041-5041 هـ،ج 1،مدخل، ص 01) کسانی که با دیدگاه حذف گرایانه ابن سینا مخالفت میکنند،در صدد بیان اهمیت مقولات و نقش آن در دانش منطق میباشند(طوسی،5731،ص 43؛همو، 3041 هـ،ج 1،ص 38-48).
تأثیر تاریخی-آثار منطقی پس از ابن سینا از حیث طرح بحث مقولات در دو گروه قرار دارند:گروه نخست آثاری که در سنت ارسطویی و همانند شفا به طرح این بحث میپردازند:التحصیل بهمنیار،بیان الحق لوگری،بصایر النصیریه و تبصره ابن سهلان ساوی،التقریب لحد المنطق ابن حزم،منهاج مبین افضل الدین کاشانی،اساس الاقتباس و تجرید المنطق طوسی،معیار العرفان و تعدیل المیزان غیاث الدین دشتکی و تحفه السلاطین جابر انصاری و شهابی در رهبر خرد.
تأثیر تاریخی-آثار منطقی پس از ابن سینا از حیث جایگاه بحث از تعریف، استقلال آن و تقدم آن بر قضایا و قیاس،گونههای مختلفند: 1-بهمنیار در التحصیل مانند شفا عمل میکند،ولی ظاهرا به دلیل اختصار در جدل،از حد و رسم سخن به میان نمیآورد."