خلاصة:
امروزه جمعیت شهرنشین کشورهای در حال توسعه بسیار سریعتر از کشورهای پیشرفته رو به افزایش است و جهان در مسیری قرار گرفته که روند آن حاکی از تبدیل زمین به یک سیاره شهری است و انتظار میرود به تدریج جامعهء روستایی در آیندهء نزیدک به یک اقلیت کوچک تبدیل شود. به رغم وجود اشکال گوناگون شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه،عناصری مانند ناهماهنگی رشد جمعیت شهرنشین با توسعهء سطح تولیدات کشاورزی و مکانیزاسیون،رشد سریع جمعیت شهرنشین ناشی از وضع بد اقتصادی روستاها و توزیع نامناسب نظام شهری در میان آنها مشترک است بدینگونه که معمولا یک شهر بزرگ که اندازه آن گاهی تا چند برابر اندازه شهر دوم است، شکل میگیرد که فعالیتهای اقتصادی اصلی کشور در آن متمرکز است؛بدین ترتیب میتوان ویژگیهای مذکور را برای کشوری همانند ایران نیز در نظر گرفت.کشور ایران نظیر بسیاری از کشورهای د رحال توسعه با مشکل تمرکز جمعیت و فعالیتها در چند نقطه روبهرو است. منطقهء آذربایجان شامل استانهای آذربایجان شرقی،آذربایجان غربی و اردبیل به عنوان یک منطقهء همگن اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی در کشور،با مسائلی همچون مهاجرت شدید روستا- شهری،تخلیهء آبادیها،پراکندگی سکونتگاهها و نارسایی توزیع تأسیسات و تجهیزات زیربنایی، گسستگی فضاهای زیست و فعالیت،عدم یکپارچگی فضایی و عدم وجود سلسله مراتب سکونتگاهی منظم و کارآمد در شبکهء سکونتگاهی خود دست به گریبان است که در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف آن پرداخته خواهد شد.
ملخص الجهاز:
"جدول(3)طبقهبندی اندازهء شهرهای منطقهء آذربایجان در سالهای 53-5831 (به تصویر صفحه مراجعه شود) منبع:سایت مرکز آمار ایران،6831 در منطقهء آذربایجان،شهر تبریز به عنوان متروپل منطقهای با نقشهای متعدد فراملی،ملی و منطقهای،نزدیک به 03 درصد جمعیت شهری منطقه را به خود اختصاص داده و در رأس هرم سلسله مراتب مراکز شهری قرار گرفته است؛در صورتی که در سال 58 تعداد 14 شهر کمتر از 5 هزار نفر این منطقه تنها حدود 2/4 درصد از جمعیت شهری منطقه را در خود جای دادهاند.
هم اکنون براساس آخرین آمار و اطلاعات و بررسیهای فوق به شرح جدول 5،در نیم قرن گذشته سیر تحولات توزیع جمعیت شهری،حاکی از حرکت آرام به سمت کاهش شکاف است که بهطور متوسط در هر 02 سال یکی از خلاهای سکونتگاهی طبقات جمعیتی در شبکهء شهری از بین رفته است و هم اکنون در صورتی که شهرهای میانی منطقه شامل شهرهای اردبیل،ارومیه و سایر شهرهای بالای 001 هزار نفر تقویت شوند،انتظار میرود در دهههای آتی از شدت اختلاف بین طبقات جمعیتی کاسته شود.
جدول(4)سلسله مراتب نظام شهری منطقه شمالغرب کشور در سال 58 (به تصویر صفحه مراجعه شود) منبع:مطالعات آمایش استان آذربایجان شرقی،معاونت برنامهریزی،68 (به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار شماره(2)جمعیت شهرهای منطقهء آذربایجان به تفکیک طبقات در سال 58 نکتهء مهمی که در فضای منطقهء آذربایجان قابل بحث است،نقش شهر تبریز به عنوان یک شهر فرامنطقهای است که تاکنون با جذب بخش عمدهای از امکانات و خدمات منطقه،تمرکز شدیدی از جمعیت و فعالیتها را نیز به خود اختصاص داده است."