خلاصة:
موضوع اصلی این مقاله،مقایسهء متن نسخهء خطی 827 هـ ق،مشهور به«نسخهء خلخالی»،با نسخههای خطی دیگر است که در حدود 03 سال پس از مرگ حافظ(197 هـ ق)نوشته شدهاند.نظر بر اینکه نسخهء خطی 728 هـ ق از طریق نسخهء چاپی قزوینی-غنی،07 سال تمام است همهجاگیر شده و ابیات و کلمات غلط و تحریف شدهء عمدی در این نسخهء همهجاگیر،بیش از حد انتظار راه یافته است،نقد و بررسی مضبوط نسخهء مرجع،یعنی دستنوشتهء 728 هـ ق،ضرورت دارد و مقایسهء علمی-انتقادی آن،یک وظیفهء ملی-اخلاقی است.
مآخذ و منبع اصلی این تحقیق،نسخهء علمی-انتقادی استاد زندهیاد،دکتر پرویز ناتل خانلری-روانش شاد و خاکش پرنور باد-است، که مضبوط 41 نسخهء خطی را به یاری و همکاری علامهء فقید،استاد مجتبی مینوی،فراهم آورده و از سوی انتشارات خوارزمی چاپ و منتشر کردهاند(تهران9531/ ش).بهندرت و در موارد استثنائی،از دفتر دگرسانیها نیز استفاده شده است که استاد فاضل محترم،دکتر سلیم نیساری-عمرش دراز باد-با زحمت و همت بیش از حد تصور،مضبوط 05 نسخهء خطی را به شیوهای منطقی و طبقهبندی شده فراهم آوردهاند و از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی چاپ و منتشر شده است.
در این تحقیق،متن صحیح ابیات از روی نسخهء مصحح نگارنده ضبط و نقل شده است،که به روش استدلالی و اثبات منطقی،تصحیح و از سوی انتشارات نگاه چاپ و منتشر شده است(9731 ش/تهران).از شرح چهار جلدی غزلیات حافظ،تألیف نگارنده(نگاه8831/ ش/ تهران)و نامههای حافظ(سبزان3831/ ش/تهران)نیز در شرح و گزارش معانی ابیات بهرهمند بودهایم.
هدف اصلی،شرح و نقد ابیات دشوار تحریف شده و اثبات صحت صورت و معنی کلمات و ابیات است و در این تحقیق،اصول سهگانهء «درستی معنی»و«قدمت و کثرت نسخ»منظور نظر بوده،که وحدت موضوعی غزل،نقش اساسی را برعهده داشته است؛و در نهایت،هدف اصلی،اصلاح و تصحیح کلمات و ابیات غلط و تحریف شده از سوی علاقهمندان شعر حافظ،در دیوانی است که در اختیار دارند و بیگمان اغلب و اکثر این دیوانها یا متن مصحح قزوینی-غنی است و یا از روی آن استنساخ و چاپ و منتشر شده است.
ملخص الجهاز:
-7731،ربابنامه به اهتمام دکتر علی سلطانی گردفرامرزی، تهران:مؤسسّهء مطالعات اسلامی.
چاپ اوّل،تهران: نشر ربیع.
-اقیانوس در دریا:چهل حدیث نبوی در مثنوی معنوی،چهارده جلوه از زندگی حضرت محمد(ص)به زبان شعر،نجمیه باجلان.
-تابشی از یک گهر؛سیری در افکار روانشناسانه و روانکاوانهء مولانا جلال الدین محمد در مثنوی شریف.
محمد علی خالدیان،چاپ اوّل،تهران:احسان،9831.
چاپ اوّل، همدان:دانشگاه بو علی سینا،8831.
چاپ اوّل،تهران:مؤسسهء نشر و پژوهش شیرازه،8831.
-دانش حضوری و حصولی در مثنوی معنوی و فصوص الحکم با مروری بر احوال و افکار ابن عربی و مولانا احمد رضا کیخای فرزانه.
-درسهایی از مثنوی(همراه با شرح مختصر احوال و زندگی مولانا).
-دریچهای به تفسیر مثنوی مولوی و عشق حافظ.
چاپ اوّل،تهران:نشر کارنگ،8831.
چاپ اوّل،تهران:علمی،8831.
چاپ اوّل،تهران:نشر نماز،8831.
چاپ اوّل،تهران:دفتر نشر میراث مکتوب،8831.
-شرح عرفانی مثنوی معنوی(تحلیل و توصیف)علی رضایینژاد.
-مثنوی معنوی مولانا جلال الدین محمد بلخی براساس نسخهء رینولد الین نیکلسن:همراه با مقدمه،درستخوانی،بیتها،ترجمهء عبارتهای عربی و...
چاپ اوّل،تهران:گام نو،8831.
چاپ اوّل، تهران:مروارید،9831.
چاپ اوّل،تهران:سورهء مهر،8831.