ملخص الجهاز:
"پیش از پرداختن به موضوع تاریخ قرآنپژوهی در میان ترکان، باید به عنوان مقدمه پیرامون دو موضوع ـ خدمات متقابل ترکان و اسلام و جایگاه زبان ترکی مطالبی را بیان داشت: پر واضح است، پس از گسترش اسلام و ملتهای شرق اعم از فارس و ترک با اصلاحات عقیدتی، اخلاق و فرهنگی و قبول دین اسلام و گرویدن به پرستش خدای واحد توانستند در مدت زمان کوتاه خود را با اسلام و مسلمین همرنگ کنند و قدرت تازهای کسب کرده و از هر حیث پیشرفت چشمگیری بدست آورند.
پژوهشهای قرآنی در آناتولی ـ ترکیه چنانچه پیشتر نیز ذکر شد در مورد اولین ترجمه ترکی قرآن نظرهای مختلفی وجود دارد پروفسور زکیولید طوغان بر این عقیده است که در میان گروه مترجمان تفسیر طبری عالمان ترک نیز بودند که همزمان با ترجمة فارسی، آن را به ترکی نیز ترجمه کردهاند.
پس از آن به ترجمه و چاپ ترجمههای ترکی در آناتولی به طور گسترده مبادرت شده است که ما در این مقاله تحقیقات و پژوهشهای قرآنی را بر دو دورة عثمانی و جمهوریت تقسیم میکنیم: 1ـ تحقیقات و پژوهشهای قرآنی در دورة عثمانی عثمانیها بخاطر اینکه خود را پرچمدار اسلام قلمداد میکردند و در مدت طولانی بر اکثر کشورهای اسلامی عربی، اروپائی حاکم بودهاند و حقا کارهای ارزندهای در خصوص معرفی اسلام و گسترش معارف اسلامی انجام میدادند به پژوهشها و معارف قرآنی نیز اهتمام میورزیدند."