خلاصة:
بیش از پنجاه سال از کشف متون نجع حمادی مصر می‌گذرد. این متون به جماعتی از
گنوسیان مسیحی تعلق داشت که از بدنة اصلی مسیحیت بریده بودند. متون مذکور از جهات
متعددی در مطالعات دین شناختی و حتی اسلام شناختی دارای اهمیت فراوانند. یکی از
جهات اهمیت آنها در مطالعات اسلامی این است که چند انجیل بسیار کهن در میان این
متون وجود دارند که حتی متقدمتر از اناجیل رسمی مسیحیانند. از طرفی، از قرآن
می‌توان چنین برداشت کرد که انجیل اصیل و حقیقی کتابی غیر از اناجیل مورد قبول
مسیحیت است. در اناجیل نجع حمادی، هم به تفاوت‌های عقیدتی با مسیحیت رایج بر
می‌خوریم و هم در آنها مواردی را می‌توان نشان داد که با تعالیم قرآن همانندی‌هایی
دارند اما در عهد عتیق و جدید نمی‌توان از آنها سراغ گرفت. با این همه، نمی‌توان
ادعا کرد که انجیلی که مطمح نظر قرآن یا سنت اسلامی قرار دارد قطعا و عینا، یکی
از اناجیل موجود در متون نجع حمادی است. از میان انجیلهای نجع حمادی، انجیل توماس
احتمالا کهن‌تر از انجیلهای رسمی مسیحیت است.
ملخص الجهاز:
"یکی از جهات اهمیت آنها در مطالعات اسلامی این است که چند انجیل بسیار کهن در میان این متون وجود دارند که حتی متقدمتر از اناجیل رسمی مسیحیانند.
با این همه، نمی‌توان ادعا کرد که انجیلی که مطمح نظر قرآن یا سنت اسلامی قرار دارد قطعا و عینا، یکی از اناجیل موجود در متون نجع حمادی است.
به سبب همین تفاوتهاست که مسلمانان این پرسش را مطرح می‌کردند که انجیل مورد تأیید قرآن کدام است؟ و آیا در اناجیل رسمی مسیحیت تحریف انجام گرفته است؟ در روایات و اخباری گفته شده است که بعضی از حقیقت جویان مسیحی و غیرمسیحی (مثل سلمان فارسی) نسخه‌هایی از انجیل اصیل را در اختیار داشته‌اند (نسائی، 8/33 ـ 231؛ سیوطی، 6/78 ـ 177).
راقم این سطور مدعی نیست که به انجیل مورد نظر قرآن ویا حتی سنت اسلامی دست یافته است و می‌خواهد آن را بشناساند بلکه می‌خواهد بگوید که با تکیه بر کشفیات اخیر در نجع حمادی می‌توانیم به افقهای جدیدی در این زمینه دست پیدا کنیم و نشان دهیم تعداد کتابهایی که در نخستین سده‌های میلادی تحت عنوان انجیل وجود داشته، به مراتب بیش از آن چیزی است که تاکنون گمان می‌رفته است.
البته نگارش این انجیل به دست شخصی در قرن دوم با ادعای ما مبنی بر وجود اناجیل متعدد و کهن منافات پیدا نمی‌کند زیرا خود همین مسأله نشان می‌دهد که سنت انجیل نویسی در مسیحیت آن زمان وجود داشته و والنتینوس نیز همگام با این سنت، انجیلی نوشته است."
(
, 
, 
)
