ملخص الجهاز:
")به نظر من، تعامل نیروهای سکولار و ضد سکولار میتواند یکی از مهمترین موضوعات جامعهشناسی دینی در جهان معاصر قلمداد گردد،ولی به علت گستردگی بحث نمیتوان در این مقال،به طرح کامل آن مبادرت ورزید و من تنها به اشاره مختصری بسنده میکنم:بنابر دلایل کاملا قابل درک،نوگرایی بسیاری از قطعیات قدیمی موجود در جامعه را دچار تزلزل نموده است؛ عدم قطعیت،وضعیتی است که تحمل آن برای بسیاری از مردم مشکل است؛لذا هر حرکتی (حتی حرکتهای غیردینی)که مبشر تجدید قطعیات گذشته و یا ارائه قطعیات جدید باشد از (21).
اما این دو حرکت از یک جنبهء بسیار مهم دیگر نیز با یکدیگر تفاوت دارند:نهضت اسلامی عمدتا در کشورهای اسلامی و در میان مهاجران مسلمان(نظیر مهاجران مسلمان در اروپا)نضج گرفته،در حالی که حرکت پروتستانیزم انجیلی در سراسر جهان و در کشورهایی در حال رشد و گسترش است که قبلا با این مسلک بیگانه بودهاند و یا پیروان آن اقلیت ناچیزی از جمعیت آن مناطق را تشکیل میدادهاند.
گروه قلیلی از جامعهشناسان دینی، تلاش داشتهاند نظریهء قدیمی سکولاریزم را با آنچه که من آن را تز«آخرین خاکریزم»نام نهادهام، نجات دهند:نوگرایی،سکولاریزم را رواج میدهد و نهضتهای دینی نظیر حرکت اسلامی و حرکت پروتستانیزم انجیلی نماد آخرین دفاع و خاکریز دین در برابر سکولاریزم هستند که پایدار نخواهند مناد و در نهایت این سکولاریزم است که پیروز خواهد شد.
قبلا اشاره کردم که عموما نظام اقتصادی اسلام با نظام اقتصاد بازار سازگار نیست؛با این حال مهاجران مسلمان در برخی کشورها(نظیر کشورهای واقع در صحرای آفریقا)عملکرد مثبتی داشتهاند،و به عنوان نمونه در اندونزی یک نهضت اسلامی مقتدر وجود دارد که قادر است نقشی بسیار سازنده در بهبود وضعیت اقتصادی ایفا نماید."