خلاصة:
هدف از نگارش این مقاله، ارائه تصویری از نظام تعلیم و تربیت اسلامی به طور کلی و تربیت از دیدگاه امام علی (ع) در نهجالبلاغه است. در این راستا، نخست جوانب مختلف نظام تعلیم و تربیت اسلامی توصیف و بنیاد تعیین اهداف تربیتی در اسلام عنوان شده است. سپس اهداف تعلیم و تربیت در اسلام مطرح میشود؛ که در این مورد، تقوا مهمترین هدف اساسی تربیت ذکر شده است. در مرحله دوم، تربیت از دیدگاه نهجالبلاغه به این ترتیب مطرح میشود: ابتدا نکاتی مهم از اندیشههای تربیتی حضرت علی (ع) به استناد شواهد مکتوب و بررسیها عنوان میشود و سپس تلاشی که به استناد تحلیل محتوای تربیتی کتاب نهجالبلاغه به صورت تألیف توسط نگارنده صورت گرفته و ضمن آن نکات تربیتی استخراج و براساس الگوی ارائه شده در ابتدای مقاله طبقهبندی شده است، ارائه میشود. «خدا شما را از شکمهای مادرانتان خارج ساخت درحالیکه هیچگونه تجربه و دانشی از هیچچیز نداشتید و برای شما گوش و چشم و فهم قرار داد تا شما با این سرمایه گرانبها صاحب دانش و کمالات شوید.»
ملخص الجهاز:
"این آرمان الهی قادر است در نظام ارزشی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و تربیتی، دگرگونی بنیادی فراهم آورد؛ برای فرد و جامعه، هدفهایی مطرح سازد که هم وسیع باشد آن چنانکه رشد فرد و جامعه را محدود نسازد و هم فعالیتهای روزمره را هدایت کند، افراد و گروهها را برای مبارزه با استبداد، استعمار، و استثمار آماده سازد آن چنانکه ریشه و علل دیکتاتوری، استعمار و بیدادگری را ازمیان بردارد، ارزشهای اساسی انسانی را تحکیم کند، راه را برای رشد و تکامل فرد و تأمین رفاه جمع هموار سازد، بهجای حاکمیت افراد و گروهها حاکمیت اصول و قوانین پویا و عقلانی را فراهم سازد، و راه را برای طرح اندیشههای تازه، ارائه نظریات و راهحلهای منطقی باز کند، علم و دانش را بهعنوان نظریه مدلل تأیید و از آن حمایت کند و اصل حاکمیت مردم بر سرنوشت خود را تصدیق کند.
ضمن این تصویر از انسان «متقی» و آنچه برای پرورش و تربیت خصوصیات اخلاقیای که تقوا را اشاعه میدهند، در نهجالبلاغه چنین میخوانیم: پرهیزکاران در دنیا دارای این صفات برجستهاند: در دین نیرومند، نرمخو و دوراندیش، با ایمانی مملو از یقین، در کسب دانش حریص و دارای علم توأم با حلم، در غنا میانهرو ، در عبادت خاشع، در تهیدستی آراسته، در شداید بردبار، طالب حلال، در راه هدایت بانشاط، از طمع دور، عملش نیک، فکر او یاد خدا، بیعلاقگی و زهد نسبت به زندگی دنیوی، گفتار و کردار هماهنگ، مسلط بر عواطف و شهواتش، همگان به خیرش امیدوار و از شرش درامان، گفتارش راست، آگاه به رفتار و ارتباط صحیح با دیگران، در پوشش میانهرو، گریزان از محیط باطل و عابر دایره حق ..."