خلاصة:
چیستی لوح محفوظ و تبیین آن در این نوشتار مورد تحقیق قرار میگیرد. نگارنده
ابتدا مسأله محل بحث را در لغت، قرآن و روایات مورد توجه قرار داده و آنگاه دیدگاههای
مفسران و اندیشمندان دینی را درباره آن مطرح نموده و به بررسی آنها پرداخته و یکی از
آنها را برگزیده است. از کنار هم نشاندن دیدگاهها درباره چیستی لوح محفوظ، فاصله
بسیار متباعد این دیدگاهها درخصوص این حقیقت قرآنی نمایان میشود و از سویی دقت
و جامعیت دیدگاه مورد قبول نیز به دست میآید.
ملخص الجهاز:
بنابراین بیشتر قاریان صاحب مکتب در قرائت، «محفوظ» را صفت برای «لوح» دانستهاند؛ بر همین اساس نیز بیشتر مفسران قرآن، از آغاز تاکنون «لوح محفوظ» را ظرف وجودی قرآن پیش از نزول تدریجی بر پیامبر دانسته و با استمداد از روایات و یا به قرینه برخی از آیات دیگر قرآن، به تفسیر آن پرداختهاند .
د ـ قرآن کریم نیز از آن جهت که بخشی از علم بی کران خداوند است ،پیش از نزول به جهان مادی، در لوح محفوظ ثبت گردیده و آنگاه به وسیله فرشتهای به نام اسرافیل بر فرشتهای دیگر به نام جبرئیل وحی گردیده و سپس توسط وی بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است .
محمدهادی معرفت، از اندیشمندان قرآنی معاصر، در بیان چیستی لوح محفوظ بر همین دیدگاه تأکید ورزیده است: «لوح محفوظ چیزی همانند ظرف یا صفحه و یا مکان خاصی نیست که در عالم ماده و یا عالم معنا وجود مستقلی داشته باشد، هرگز نمیتوان درباره لوح محفوظ چنین گفت، بلکه آن کنایه از علم ازلی خداوند است که نه تغییر میکند و نه به علم دیگری تبدیل میشود.
این دیدگاه از آن جهت که در توصیف لوح محفوظ با احتیاط سخن میگوید مورد تمجید است، ولی آنچه در موضوع محل بحث و موضوعات مشابه مطمح نظر اندیشمندان قرآنی از آغاز تا کنون قرار داشته توصیف و تبیین موضوعاتی از این دست از دریچه رهنمودهای قرآن و روایات بوده است نه تحلیل و توصیفهای مبتنی بر حدس و گمان و یا تفسیر به رأی.