ملخص الجهاز:
"جغرافیای تاریخی خوارزم و اهمیت اقتصادی و نظامی آن سیاوش یاری (به تصویر صفحه مراجعه شود) خوارزم که به نامهای خوراسمیه و خوراسمیا نیز آمده،1از مناطق قدیمی و باستانی ایران بوده که از قدیمالایام به همین نام خوانده میشده است.
1 شکی نیست که خوارزم در طول تاریخ،نقش مهمی در مسائل سیاسی ایران و آسیای مرکزی داشته و از نظر اقتصادی و نظامی نیز حائز اهمیت فراوان بوده است.
حاصلخیزی این منطقه که ناشی از رود جیحون بوده و موقعیت تجاری و بازرگانی آنکه بر سر راه کاروانها قرار داشته،اقوام مختلف را به سوی خود کشانده است.
مقدسی،همان،بخش دوم:ص 024-514،بخش اول:ص 17-07؛اصطخری،همان، ص 632-532؛ابن حوقل،همان،ص 702-602؛احمد رنجبر،همان،ص 041 به بعد؛ حدود العالم من المشرق الی المغرب،ص 321-221؛انصاری دمشقی،همان،ص 873؛ یاقوت حموی،برگزیدهء مشترک،ترجمهء محمد پروین گنابادی،تهران،امیر کبیر،2631،ص 33؛بارتولد،ترکستاننامه،ترجمهء کریم کشاورز،تهران،بنیاد فرهنگ ایران،2531،ص 443، صص 733،833،843.
وسعت تجارت خوارزم توسط مستملکات بازرگانان خوارزمی در جنوب روسیه و اروپای شرقی و همچنین به وسیلهء این واقعیت که ابن فضلان هنگام سفارتش نزد پادشاه بلغار با کاروانی که شامل سه هزار شتر و پنج هزار نفر بود،گرگانج را ترک کرد،مشخص میشود.
1در کنار خوارزم دشت قپچاق،گرچه بلاد و قرای اندکی داشت،ولی علفزارهای نیکو و فراوان آن،باعث پرورش دواب و مواشی زیادی میشد2و این نیز به نوبهء خود بازار خوبی برای بازرگانان خوارزمی فراهم میآورد و آنان میتوانستند از این سرزمین پوست و برخی کالاهای دیگر را فراهم کرده و به نقاط دیگر صادر کنند.
1 از طرف دیگر کالاهایی نیز به خوارزم وارد و بیشتر اوقات از آنجا به نواحی دیگر صادر میشد و این امر خصوصا در مورد کالاهای -------------- (1)."