خلاصة:
هدف:این تحقیق به منظور تبیین اهداف خلقت انسان و تبیین تکالیف مهم ارسال پیامبران،به توضیح و ارتباط این دو بعد و مفاهیم مرتبط با آن از منظر آیات قرآن و روایات معصومین(ع)در راستای نگرش علم روانشناسی پرداخته است.روش: تحقیق به کار گرفته شده در این مقاله،پژوهش در حیطهء تحقیقات توصیفی و از گونهء تحلیل اسنادی به روش کتابخانهای است که اطلاعات جمعآوری شده به واسطهء تحلیل محتوا،به بررسی تحلیلی متون انتخابی از کتاب و سنت و پژوهشهای روانشناختی پرداخته است.یافتهها:عقل مرکز ساختاری شناخت و قوای ادراکی است که توانایی ادراک و تشخیص نیکیها و حقایق،تدبیر امور مربوط به مسائل دنیوی،اخری و...را دارد.علم،به عنوان مجموعهای از معلومات و دانشهایی که به صورت اکتسابی یا به صورت حضوری وارد ذهن و عقل انسان شده و به عنوان محتوای آن سازمان در فرایند تعلیم،استعدادهای ساختاری و قوای شناختی عقل را از قوه به فعل تبدیل میکند.قلب نیز به عنوان یک جزء ساختاری از خلقت فطری و معنوی انسان،قوای عاطفی و تمایلات را به صورت محتوایی در فرایند تزکیه و تهذیب شکوفا میکند.تزکیه،به فرایند شکوفایی و تکاملی نگرشها و کششهای مثبت قلب با محتواهای عاطفی،همچون:رحمت،رأفت،انس،الفت،ذکر،انابه و...اشاره دارد که انسان را به کمال و تعالی سوق میدهد.تهذیب،به پاک کردن و زدودن دل از تمایلات شهوانی و خواهشهای نفسانی،با محتواهای منفی همچون:حرص،حسد،بخل،غیض،قساوت و...اشاره دارد که انسان را از حضیض ذلت و سقوط به سوی اسفل سافلین باز میدارد.نتیجهگیری:تزکیه و تهذیب،در دو بعد نیاز قلب و نفس،به پاک کردن قلب از تمایلات شهوانی و زدودن نفس از گناهان و دل نبستن به مظاهر دنیوی و از بین بردن صفاتی همچون:کبر،غلظت،قساوت،ترس،اضطراب، حسرت و...از یک طرف و شکوفا و بارور کردن استعدادهای مثبت،آرزوها و امیدها در مسیر تقرب و کمال و دستیابی به خصوصیات مثبت و رشد دادن فضایل و کرامات اخلاقی در قلب،مانند صمیمیت،انس،الفت،انابه،آرامش،خشوع و... میپردازد.
Aim: The author of the article with the aim of elucidating the goals of human being creation and illustrating the prophetic missions has developed the two mentioned aspects (cognition and affection) and related Koran verses and islamic traditions. In connection with the survey، the article discusses six key concepts in two important aspect and three topics: structure، content and process. Intellect and heart as two psychological structures are elucidated. Education and purification as two developmental processes in actualizing potentialities are discussed from viewpoint of holly Koran and islamic traditions. Method: Document and archival and descriptive research and a selected texts of holly Koran and traditions and psychological studies are analyzed. Results: Intellect is considered as the axis of cognition and conception. Science as a collection of knowledge and accomplishments in mind actualizes cognitive and structural talents and potentialities. On the other hand، heart as a structural part of human spiritual and innate creation has a main role in catharsis and edification. Catharsis refers to positive views and affections of heart such as mercifulness، sympathy، attachment، familiarity، invocation، Penitence. Edification refers to purification of heart and avoiding carnal and sensual desires like: covetousness، envy، niggardliness، rage، callousness…and avoiding abasement and falling into lowest depth of degradation. Conclusion: Catharsis and edification are effective in purification of heart and avoiding sins، carnal and sensual desires like: haughtiness، wrath، callousness، fear، agitation، regret…On the other hand، they flourish positive aspects، wishes and commendable moral qualities like: intimacy، sympathy، attachment، familiarity، invocation، tranquility، humility، penitence.
ملخص الجهاز:
معرفت در دانشگاه اسلامی /64سال پانزدهم،شماره /1بهار 0931 Knowledge in Islamic University,20011(Spring)46,Vol. 15,No. 1 تحلیل مفاهیم شناختی و عاطفی انسان در آموزههای اسلام حسین زارع1 ابراهیم نیکصفت2 چکیده هدف:این تحقیق به منظور تبیین اهداف خلقت انسان و تبیین تکالیف مهم ارسال پیامبران،به توضیح و ارتباط این دو بعد و مفاهیم مرتبط با آن از منظر آیات قرآن و روایات معصومین(ع)در راستای نگرش علم روانشناسی پرداخته است.
حال پس از بررسی مختصر مباحث مقدماتی دربارهء شناخت و عاطفه و ذکر تحقیقات انجام شده در این رابطه،به تبیین رابطهء قوای شناختی و عاطفی و مفاهیم مرتبط با آنها،از منظر آیات و روایات پرداخته میشود.
(نراقی،1631،ج 1،ص 82) آنچه از تعابیر پیش گفته دربارهء عقل فهمیده میشود این است که عقل،به عنوان یک سازمان و ساختار روانی در روح و فطرت انسان است(همانند مغز در بدن)که وظایفی همچون:تنظیم کنندهء هدفها، شکوفا کنندهء تواناییها،تدبیر کنندهء امور،تشخیص دهندهء حقایق و...
1(نهج البلاغه،حکمت 833) دربارهء محتوا بودن علم برای عقل،علاوه بر برخی روایات ذکر شده در بحث عقل،احادیث فراوان دیگری دربارهء این موضوع وجود دارد که به برخی از آنها اشاره میشود.
این التزام در تعریف علم،در روایتی از امام علی(ع)بیان شده است که میفرمایند:«دانش،زنده کنندهء روح و روشن کنندهء عقل و از بین برندهء نادانی است».
،از جمله مفاهیمیاند که به عنوان مفاهیم عاطفی و کاربردهای محتوایی قلب در انسان به آنها اشاره شده است.
در استناد تزکیه به قلب میتوان گفت که اولا،در قرآن کریم اسناد تزکیه برای انسان به نفس داده شده است:«هر کس تزکیه کند،همانا نفس خود را پاک و شکوفا کرده است»1(فاطر،آیه 81).