ملخص الجهاز:
"اگر پیدایش تاریخ و فن کتابت را مبدأ مطالعه قرار دهیم هرچه از این مبدأ عقبتر برویم به افسانه آمیختهتر و هرچه جلوتر بیائیم بواقعیت های تاریخی نزدیکتر میشویم بهمن دلیل است که در اوائل شاهنامه افسانه بر حقایق تاریخی غلبه دارد و در اواسط و مخصوصا شاهنامه قضیه کاملا معکوس است معذلک باید در نظر داشت که کار بزرگ فردوسی در درجه اول احیاء تاریخ قوم ایرانی است و آمیختگی دوران نخستین این تاریخ بافسانه بهیچوجه از عظمت و اهمیت آن نمیکاهد زیرا اولا بطوریکه گفته شد این آمیختگی تاریخ بافسانه منحصر بتاریخ ایران نیست ثانیا در این مورد خاص تأثیر در جامعه و نتایج حاصله از داستانهای تاریخی در پیوستگی معنوی اقوام و ایجاد وحدت ملی موردنظر است نه انطباق یا عدم انطباق داستانها با واقعیت و با کمال تأسف باید اعتراف کرد که شاهنامه فردوسی تاکنون فقط از نقطه نظر زبان و ادبیات و شعر فارسی موردنظر ما بوده و بجنبههای تاریخ قوم ایرانی و باستانشناسی و ارزش احتمالی تحقیقات ارکئولوژیک شاهنامه توجه لازم و کافی شده است.
در مورد دوم راجع به داستانهای ایلیاد اثر هومر کار مهم و اساسی را(شلومان) آلمانی کاوشگر بزرگ و پر حوصله قرن نوزدهم انجام داد او منطقه بسیار وسیعی از قلمرو حکومت عثمانی را که حدس میزد در حوزه فعالیت قهرمانان ایلیاد باشد در اختیار گرفت و فارغ و بیاعتناء بغوغا و جنجال کسانیکه کار پر زحمت او را بیهوده و خود او را طالب مجهول مطلق معرفی میکردند حفاری را شروع کرد و در سایه همت و پشتکار فوق العاده آثار بسیار گرانبهائی بدست آورد گرچه عدهای اظهارنظر کردند آنچه(شلهمان)بدست آورده آثاری متعلق به روزگار پیش از(اگاممنون)است ولی اولا این اظهارنظرها مورد تأیید جدی قرار نگرفت ثانیا هیچ کس نتوانست منکر این حقیقت شود که کاوش و پژوهش باتکاء نوشتههای بزرگان گذشته ممکن است منجر به کشف یک سلسله واقعیتهای مجهول و آمیخته بافسانه شود."