خلاصة:
وقف از عوامل مهم تقویت تعاون،همبستگی،توسعه و ترویج دانشها،رفع محرومیتها و رسیدن جامعه به تعادل به حساب میآید.تأکید فرهنگ اسلامی بر این موضوع،در تحولات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی از صدر اسلام تاکنون اثرگذار بوده است. استقرار دولت صفویه با تبعیت از مذهب شیعهء امامیه از سوی صفویان،سلاطین این سلسله را به سمت توسعهء فرهنگ وقف و پیشگامی آنان با همراهی علما و رجال دولتی سوق داد. انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت دولت شاه عباس اول(996- 1038 ق)اوج ترویج و رونق وقف و کارسازی آن بود،به طوری که بسیاری از آثار و ابنیه و مؤسسات قابل اعتنای آن عهد بر اثر این موضوع شکل گرفت.بانوان نیز در این تحول ارزشمند تأثیرگذار بودهاند؛چه زنان دربار اعم از مادران،همسران و دختران پادشاهان و یا زنان امراء و حکام،عالمان و دانشمندان و حتی بانوان دیگر اقشار جامعه،که همگی در این زمینه نقش برجستهای ایفا کردهاند. برخی از این نهادها و مراکز علمی-معنوی هنوز هم باقی مانده و منشأ خیرات و برکات متعددی شده که در این مقاله به آنها اشاره گردد. عکسهای مقاله:ناصر نریمانی
ملخص الجهاز:
"زنان واقف و ایجاد یا توسعهء نهادهای آموزشی و بناهای عام المنفعه مشارکت محسوس و قابل اعتنای بانوان در اصفهان عصر صفوی از طبقات و اصناف مختلف،بهویژه برخی از زنان خاندان سلطنتی و یا دیگر بزرگان و حتی عوام قابل اعتنا بوده است که در اینجا به تعدادی از این مدارس و یا مراکز علمی و معنوی که تا به حال پابرجای مانده است اشاره میشود: 1.
حدود یک قرن پیش جهانگردی فرنگی عظمت این مکان را با وجود صدماتی که بر این بنای خاصه در زمان فتنهء افغان و بعد از آن رفت،این گونه ستوده است: آیا در سراسر جهان مدرسهای میتوان یافت که در زیبایی و صفا از این کاملتر باشد و در آن اجزاء و عناصر گوناگون بدین سان بههم درآمیخته و درهم ترکیب و ذوب شده و اثری واحد پدید آورده باشد؟14 راجر سیوری که از صاحبنظران تاریخ ایران بهخصوص دوره صفویه است،آن را باشکوهترین بنایی میداند (به تصویر صفحه مراجعه شود) که به دست جانشینان شاه عباس اول در اصفهان ساخته شده است24.
5. برخی از مراکز مهم علمی،آموزشی و یا تعدادی از مساجد و مؤسسات دیگر به دلیل پشتوانههای وقفی که به دست بانوان آن دوره ایجاد شده بود هنوز نیز پایدار و باعث برکات فراوانی شدهاند که در این راستا میتوان از:مدرسهء دلارام خانم(جده کوچک)،حوری نام خانم (جده بزرگ)،زینب بیگم اردستانی(نیم آورد)،عزتنساء خانم(میرزا حسین)، مادر شاه(چهارباغ)یاد کرد."