خلاصة:
مفهوم قلمرو به عنوان"مرز جغرافیایی اقتدار سیاسی و حیطه صلاحیت دولت"،در علوم سیاسی و حقوق بین الملل،کاربرد میان رشته‌ای پیدا کرده است.یکی از ویژگی‌های بنیادین هرقانون اساسی، وجود اصلی است درباره حدود و ثغور و نحوه تغییر و دفاع از مرز/قلمرو سرزمینی دولت/کشور که به نحوی مؤکد،ویژگی‌های عمومی آن برشمرده می‌شود.قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،دستامد انقلاب اسلامی است.به همین جهت،هم متکی بر نگاه به درون بوده؛و هم اتکایی بر نگاه به بیرون داشته است.قانون اساسی کنونی،هم پایبند به مرز جغرافیایی بوده؛و هم به فراتر رفتن از مرزهای سیاسی به وسیله مقومات/مقولات ایدئولوژیک اشارت داشته است.آمیختگی همزمان دو نگرش موجود در قانون اساسی جمهوری اسلامی که هم مفهوم مرز سیاسی/جغرافیایی را در خود نهاده و هم نگاه فرامرزی،جهان‌وطننانه و امت‌نگرانه را در متن خود گنجانده است،از یک سو،بIآمده از ویژگی‌های خاص انقلاب اسلامی و خصوصیات عام انقلاب‌ها تلقی می‌شود؛و از دیگر سو،سیاست خارجی انقلابی برآمده از درونمایه‌های قانون اساسی را،دو وجهی و مبتنی بر دو نگاه جغرافیایی و عقیدتی نموده است.نگارنده،با تکیه بر تحلیل متن مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی که موجب مصوب شدن قانون اساسی ایران در سال 1358 شد،کوشش نموده نشان دهد،مفهوم مرز و قلمرو از کدام ویژگی‌ها برخوردار شده است.
ملخص الجهاز:
"گفتگوی فارسی و بهشتی،دو تن از خبرگان قانون اساسی،بر سر دفاع از سرزمین‌های اسلامی، بیانگر دیدگاه‌هایی درباره مرز و بی‌مرزی است:"منظور دفاع از سرزمین اسلامی هم هست،یعنی همان طور که ملت و ارتش ایران برای استقلال و تمامیت ارضی ایران دفاع می‌کنند،از فلسطین و سایر سرزمین‌های اسلامی هم باید دفاع کنند" (اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی،4631،ص 792).
پاسخی که داده می‌شود،نشانگر آن است که خبرگان فقیه انقلابی هم می‌دانند که مقتضیات و ضرورت‌های نظام بین المللی و حقوق بین الملل،از سنخ و جنس دیگری است:"اصولا امروزه در دنیا چنین چیزی را می‌توان در قانون اساسی کشوری گفت؟ما الان این را در داخل دفاع از نظام اسلامی کشور به صورت مستتر آورده‌ایم،ولی آیا با صراحت در هیچ قانون اساسی کشوری می‌تواند باشد که ارتش ملی مسئول دفاع از سرزمین‌های دیگر است"؟(اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی،4631،ص 792)بحث بر سر سیاست خارجی و چگونگی رفتار دولت تازه تأسیس اسلامی ایران با سایر کشورها،به جدال‌های کلامی بر سر واژگان منجر می‌شود.
آخر وطن امت اسلامی کجاست و حدودش است؟"(اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی،4631، ص 2341)و ابهامی دیگر نیز به درستی مطرح شد که نگاهی جغرافیایی به مفهوم مرز و قلمرو را در خود پرورانده بود:ما می‌خواهیم بگوییم که متعهد نیستیم و می‌خواهیم بگوییم بر اساس اخوت اسلامی و حمایت از مستضعفین است،ولی تمامیت ارضی ایران و دفاع از تمامیت وطن امت اسلامی،یک مملکت را وادار می‌کند برای دفاع از تمامیت ارضی در ده جبهه با تعارضی که گاهی بین دولت و ملتشان هست،گاهی جنگ کند."
(
, 
, 
)
