ملخص الجهاز:
"سالهای پایانی صفویان از منظر کروسینسکی لهستانی و حزین لاهیجی سفرنامه کروسینسکی تألیف:تادیوزیودا کروسینسکی ترجمه:عبد الرزاق بیگ دنبلی مقدمه و تصحیح:مریم میراحمدی ناشر:توس،تهران،1363 تاریخ حزین تألیف:شیخ محمد علی حزین ناشر:کتابفروشی تأیید،1332 شاه سلطان حسین صفوی(عکس از کتاب ایران عصر صفوی،راجر سیوری) حکومت صفوی در اواخر سلطنت شاه سلطان حسین(135- 1105 ق/722-1694 م)با شورشهای داخلی و تهاجمات خارجی در آستانه فروپاشی و اضمحلال کامل قرار گرفت:قدرتیابی افاغنه غلجائی بهرهبری میرویس در قندهار،اغتشاش در لرستان و سیستان، شورش طوائف لزگی در داغستان،شورش شیروانیان به سرکردگی حاجی داوود،اغتشاش طوائف بلوچ و حملات دائمی آنها به لار، کرمان و بندرعباس و توسعه طلبیهای عثمانی و روس در ایران-که با استفاده از هم کیشی با برخی از اقلیتها چون ارامنه گرجستان و سنیان شیروان و نیز بهرهگیری از بیکفایتی سازمان نظامی صفوی در دفاع از مردم در مقابل حملات غلجاییها قرین موفقیت بود-از اهم وقایع این دوره بودند.
او همچنین بازداشتن مردم از زیارت خانه خدا به منظور جلوگیری از خروج پول نقد از ایران را عامل دیگری در سقوط صفویه میداند چه هر کس که آرزوی زیارت کعبه را داشت«میبایست مبلغ خطیری به پادشاه پیشکش کند و اذن حاصل نماید و ضرری بیشتر از سفر حج نبود و به این سبب مستطیعان و ضعیفان و عجزه بلاد اسلام روز و شب دعای بد و نفرین به جان پادشاه عطر و حکام زمان آزادمنشی و قدرت تفکر حزین و نیز احتراز از نزدیکی با ارباب دول و نیالودن خود به مناصب دیوانی که به باورش عزت و احترام را تباه میکرد از یکسو و بینظری و عدم وابستگی کروسینسکی به دربار و جامعهء آن روز صفوی در مقام یک ناظر خارجی از سوی دیگر، این دو شرح حال را به لحاظ چند ویژگی ممتاز و برجسته نموده است کروسینسکی، عدم تجانس و یکپارچگی نژادی، قومی و مذهبی جامعهء صفوی را از عوامل اصلی سقوط این سلسله دانسته، به چگونگی استفادهء افغانها از این تعارضات پرداخته است هر دو مؤلف شجاعت،پایداری و دفاع مستقل مردم از شهرها و قصباتشان را در حالی که بسیاری از حکام و فرماندهای نظامی از سر جبن و بزدلی گریخته بودند، میستایند خود میکردند."