خلاصة:
در این مقاله ابتدا برخی از مسائل نظری، و سپس برخی از پژوهشهای جدید مربوط به کتاب درسی مطرح می شود. از جمله عواملی که در نگرش منفی به کتاب درسی و جبهه گیری علیه آن نقش دارند عبارت اند از: جایگاه نازل کتاب درسی در ژانر ادبی، مبهم بودن تعریف کتاب درسی؛ وجود نگرش سنتی رمانتیک به جایگاه مؤلف؛ عدم بی طرفی کتاب درسی به مسائل ایدئولوژیک، تاریخی و فرهنگی؛ تبعیت کتاب درسی از انگاره «دریافت دانش و مصرف منفعلانه آن» که مغایر تفکر خلاقانه است؛ کم اهمیت دادن به یادگیرنده؛ محدود کردن دانش به مطالب موجود در متن کتاب؛ محدود کردن اهداف یادگیری به پاسخ دادن به سؤالات امتحان. ایسیت با معرفی سه انگاره از 1) رابرت دارنتون (در باب کثرت دست اندرکاران تولید کتاب)، 2) آدرین جونز (در باب نقش نویسنده)، 3) راجر شارتیه (در باب تعامل عناصر متعدد در فرایند معناسازی)، وارد بحث پژوهش در زمینه کتاب درسی می شود و عدم دسترسی آسان به منابع موجود در این زمینه را جزء مشکلات مهم این کار برمی شمرد. وی در آخر، نشریات و گروههای پژوهشی عمده مرتبط با مطالعه کتاب درسی را معرفی می کند.
ملخص الجهاز:
"با اینکه بسیاری از دستاندرکاران حرفة آموزش گواهی میدهند که کتاب درسی ابزار آموزشی ضعیف و ناکارامدی است و بر سبک یادگیری منفعلانهای مبتنی است، پژوهشها نشان میدهند که کتابهای درسی کاربرد گستردهای دارند ـ این موضوع به سادگی از طریق بررسی بودجة مدارس، و همچنین با مشاهدة سرسری زندگی مدرسهای و دانشگاهی تأیید میشود.
سؤال دیگر این است که آیا کتاب درسی صرفا شامل توضیح دیدگاهها و موضوع مورد نظر میشود، و به معنای دقیق کلمه، برای خلاقیت و اندیشههای جدید جایی ندارد؟ این مسئله را نویسندگان و پژوهشگرانی مطرح میکنند که میخواهند خواستهها و تمایلات خود را توجیه نمایند و غالبا هنگامی مشاهده میشود که آنها غالبا با نوعی تکبر ادیبانه، عبارت «این صرفا یک کتاب درسی است» را به کار میبرند.
با این حال، حتی یک نگاه سرسری به کتابهای درسی حقوق یا فلسفه یا بسیاری از آثار پژوهشی دیگر که به پیگیری، توضیح و تبیین دیدگاهها و تحولات میپردازند نشان خواهد داد که چه قدر بیمعنا و خودسرانه است که در صورتبندی متنها، به منظور رسیدن به تعریفی برای کتاب درسی، آنها را به دو دستة مطلق «تبیینی» و «خلاقانه» تقسیم کنیم.
ریشههای ادبی کتابهای درسی برای پشت سر گذاشتن ورطة مسائل تعریفی مربوط به کتابهای درسی، مسلما پیش از هر کار باید به این پرسش پاسخ داد که آیا میتوان متون باستانی یونان را ـ که نقش بسیار مهمی در تاریخ تفکرات غربی دارند ـ کتاب درسی به شمار آورد یا نه."