خلاصة:
پناهندگی و جستوجو برای یافتن مأمنی مناسب برای فرار از خطرات تهدیدکننده، پدیدهای به قدمت تاریخ بشری است. از جمله مباحثی که فقه امامیه و حقوق بینالملل به آن اهتمام ورزیده، مسئله پناهندگی است. وجود احکام و مقررات مفصل راجع به پناهندگی در فقه، اشاره صریح قرآن کریم و روایات اسلامی به حق پناهندگی و اهمیت و تبیین حقوق پناهنده، از جمله دلایل انجام این تحقیق است. در حقوق بینالملل نسبت به رعایت حقوق پناهندگان تأکید شده است. علمرغم وجود این تأکیدات و تشکیل کنوانسیونها و اتخاذ تدابیر گوناگون در این عرصه، به واسطه فقدان ضمانت اجرایی قوی در این خصوص دولتهای پذیرنده پناهنده خود را ملزم به رعایت این مقررات نمیدیدند. در نتیجه، در جهان شاهد تعداد زیادی از انسانهای پناهنده هستیم. این مقاله، با رویکرد نظری و اسنادی، ضمن بررسی مبنای پناهندگی در فقه و حقوق بینالملل، حقوق و تکالیف متقابل دولتهای پذیرنده و پناهندگان را مورد بحث قرار داده است.
ملخص الجهاز:
"131 در مقابل، برخی دیگر از فقها و صاحبنظران معتقدند که پناهنده از نظر فقه اسلامی محدود به مورد مستأمن نمیشود؛ چون در صورت قبول نظر گروه نخست دولت اسلامی موظف به دفاع از پناهندگان در برابر خطرات خارجی نیست و تنها لازم است دولت اسلامی و افراد مسلمان که تحت فرمان این دولتاند مزاحمتی برای مستأمنین ایجاد ننمایند؛ زیرا فرد مستأمن از ترس ظلم قدرتهای دیگر به دولت اسلامی پناه نبرده است، بلکه عقد امان صرفا برای رفع خطر از جانب دولت اسلامی با مستأمن منعقد میشود و این، متفاوت با مفهوم پناهندگی در حقوق بینالملل و حتی حقوق داخلی کشورهاست.
حقوق مؤمن (پناهدهنده) همانگونه که به موجب قرارداد امان برای مستأمن حقوقی قابل قبول است، مؤمن هم از حقوقی برخوردار است و مستأمن نسبت به مؤمن تکالیفی را برعهده دارد؛ از جمله: رعایت کلیه مقررات و قوانین کشور اسلامی محل اقامت، احترام به مقدسات و شعائر دینی مسلمانان، عدم مبادرت به اقدامات خصمانه علیه امنیت کشور اسلامی، عدم تجاهر به منکرات، و عدم اقدام به جاسوسی به نفع حکومتهای بیگانه.
165 ماهیت پناهندگی در حقوق بینالملل در خصوص مسئله پناهندگی این سؤال مطرح است که آیا پناهندگی برای افراد یک حق است که در شرایط خاص از آن استفاده کنند و نسبت به دولت مورد درخواست پناهندگی یک تکلیف به شمار میآید؟ در پاسخ به این سؤال میتوان گفت: افراد در شرایط خاص که در معرض خطر و ترس باشند، حق خواهند داشت به کشورهای دیگر پناهنده شوند و کشور مورد تقاضا مکلف به پذیرش آنهاست."