خلاصة:
این مقاله شرح و تفسیری بر مناجات «امیدواران» امام سجاد علیهالسلام میباشد. «آرزو» درخواست امری دور از دسترس است که تحقق آن نیازمند تلاش مضاعف باشد، ولی «رجا» و «امید» درخواست اموری است که مقدمات آن فراهم میباشد. هرچند آرزوی طولانی به خودی خود، مذموم نیست و از کلام امام سجاد علیهالسلام به دست میآید که اینگونه آرزوها در امور معنوی مطلوب است، اما در امور دنیایی آرزوهای بلند مذموم و ناپسند است. شایسته است آنگاه که بنده مقابل خدای متعال قرار میگیرد، همه نعمتهای دنیوی و اخروی را از او بخواهد؛ درخواست آرزوهای بلند از خدای متعال بر بندگان عیب نیست؛ بلکه درخواست امور ناچیز دنیایی از خدای متعال ناپسند میباشد. این مقاله به تفصیل به کم و کیف داشتن آرزوهای انسان و چگونگی و نیز بایدها و نبایدهای آن میپردازد.
ملخص الجهاز:
"بازشناسی آرزوی مطلوب و آرزوی نکوهیده با توجه به آنکه در این مناجات از امل و آرزو سخن به میان آمده، این سؤال مطرح میشود که آیا آرزو، و از جمله داشتن آرزوی طولانی و دراز، پسندیده و یا مذموم میباشد؟ در پاسخ میتوان گفت: آرزو کردن به خودی خود مذموم نیست و از کاربرد «امل» و «منا» در این مناجات به دست میآید که اگر متعلق آرزو و حتی آرزوی طولانی امور معنوی و اخروی باشد، امری پسندیده و مطلوب است و اگر در برخی از روایات از داشتن آرزوی طولانی نکوهش شده، متعلق آن آرزوی دنیا و لذتهای پست آن است که انسان را از رسیدن به تعالی و پیشرفت در مسیر کمال بازمیدارد.
خاستگاه فطری آرزو و تفکیک خیر واقعی از خیر پنداری صرفنظر از آنچه در آیات و روایات مطرح شده و از مباحث اخلاقی استفاده میشود، آیا امیدواری و پیگیری هدفهای بلند و درازمدت شایسته است؟ آیا انسان باید به دنبال کارهایی باشد که زود نتیجه میدهد و آرزوی کارهایی را که دیر نتیجه میدهد و مقدمات فراوان و طولانی دور از دسترس دارد، از سر بیرون کند؟ پاسخ این است که انسان طالب خیر است، هرچند آن خیر بسیار دور از دسترس انسان باشد و طلب خیر چون امری فطری است پسندیده میباشد.
گذشته از نعمتهای دنیوی نظیر ثروت، همسر خوب و آبرومندی در اجتماع، که باید از خدا درخواست شود، در ارتباط با امور اخروی نیز نباید امید انسان به خدا صرفا معطوف به نجات از جهنم و نیل به نعمتهای ظاهری بهشت، نظیر حور و غلمان و خوردنیهای بهشت گردد، بلکه فراتر از آنها، انسان باید آرزوی نیل به مقامات عالی بهشت و همنشینی با انبیا و اولیای خدا را داشته باشد و از خداوند بخواهد که او را به مقام قرب خویش بار دهد."