خلاصة:
علوم بلاغی(معانی،بیان و بدیع)با ارائهء اصول و قواعد فصاحت و بلاغت،نقشی انکار ناپذیر در تبیین و تحلیل اعجاز بیانی قرآن و پاسخ دهی به شبهات اعجاز دارد.بیان کمیت و کیفیت این نقش آفرینی،ضمن ارائهء جایگاه این علوم در موضوع اعجاز قرآن،ضرورت پرداختن به این دانشها را در حوز مقدمات مباحث علوم قرآنی به تصویر خواهد کشید. اهمیت دانشهای بلاغی در بحث اعجاز قرآن تا بدانجاست که نخستین کتابهای اعجاز قرآن بیشتر به طرح مباحث بلاغی پرداخته است. به کمک دستاوردهای علوم بلاغی میتوان علاوه بر پاسخگویی به دلائل و شبهات دیدگاه صرفه در راز اعجاز قرآن،اشکالات متعددی را در ابعاد اعجاز این کتاب الهی کرد. ایرادهایی مزبور در سه عرصهء کلی اعجاز بیانی،هماهنگی و محتوایی قابل طبقهبندی است.در قلمرو اعجاز بیانی میتوان به شبهات تکرار و تحدی پاسخ گفت و در حوزهء اعجاز هماهنگی،شبهات مطرح در حوزهء حصرها،تتشبیهات بلیغ و تقدیم و تأخیر واژگان قرآن را برطرف کرد.برخی از شبهات محتوایی که به هدف خدشه وارد کردن در معارف و مضامین آیات قرآن مطرح شده نیز بر همین اساس قابل پاسخگویی است.
ملخص الجهاز:
"از همین رو باقلانی،ضمن نقل گزیدههایی از سخنان برخی صحابه،به نقل بخشهایی از کلام امیر المؤمنین که در نهج البلاغه نیز با اندکی تفاوت نقل شده25پرداخته است تا در نهایت به این نتیجه برسد که فاصله میان سخن خداوند متعال و سخنان بشری بسیار است و تفاوت میان سخنان بشر که میان دو خطیب یا دو شاعر مشاهده میشود در یکسو و ساختار شگفت قرآن در سوی دیگر قرار دارد.
5. اگر کسی بگوید اسلوب ادبی و بلاغی عرب در زمان حاضر با زمان پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله و سلم فرق دارد،آیا ممکن نیست با اسلوب جدید کلامی بلیغتر از قرآن را عرضه کرد؟ پاسخ به این شبهه،با توجه به دو نکته به دست میآید: اولا دوران عصر نزول از جهت سبک ادبی و فصاحت و بلاغت،دورۀ طلایی ادبیات عرب به شمار میرود،به گونهای که برخی از بلاغت پژوهان قرآنی،به هدف اثبات ناتوانی نسلهای پس از آن دوره در برابر هماوردی قرآن گفتهاند با توجه به اظهار عجز معاصران نزول قرآن از پاسخگویی به تحدی قرآن،ناتوانی انسانها در دورههای بعد یقینیتر خواهد بود؛زیرا بلاغت در اعصار بعدی بر بلاغت عرب در دورۀ نزول پیشی نگرفت."