خلاصة:
برجسته شیعه همچون سید شریف رضی،شیخ طوسی و شیخ طبرسی،جایگاه تفسیر ابو یوسف قزوینی و جایگاه بزرگترین تفاسیر روایی شیعه.پژوهش حاضر به ترجمه،نقد و بررسی مقاله«تفسیر قرآن در دورهء کلاسیک و ادوار میانه»نوشته کلود ژیلیو از دایرة المعارف قرآن لایدن که یکی از جدیدترین اقدامات علمی و فرهنگی شرقشناسان پیرامون معارف قرآن محسوب میشود،پرداخته است. در این مقاله،موضوعاتی چون ریشهیابی واژگان«تفسیر»و«تأویل»،سیر تطور تفسیر قرآن،ظهور علوم ادبی و ربان شناختی در عرصه تفسیر خوارج و شیعه و مهم ترین ویژگیهای آن مطرح میشود. مهم ترین نقد و بررسیهایی که در این پژوهش صورت گرفته،عبارتند از:خاستگاه واژه تفسیر و معنای اصطلاحی آن،جایگاه کلبی در میان محدثان و مورخان،جایگاه علمای
ملخص الجهاز:
"در میان تفاسیر روایت محور دوره دوم تفسیر شیعی امامی18،تفسیر پرآوازه«روض الجنان و روح الجنان»(احتمالا اولین تفسیر مکتوب فارسی است)اثر ابو الفتوح رازی(سال های طلاییاش در نیمه اول قرن ششم هجری قمری(دوازدهم میلادی)28و«البرهان فی تفسیر القرآن»بحرانی(م 7011 ق6961/ م)میباشند که تقریبا تنها آن دسته روایات تفسیری را که از مفسران پیشین اقتباس شده و به امامان شیعه منتسب شدهاند،نقل قول میکنند.
6-شاید بتوان گفت نظر به اینکه عقاید معتزله به عقاید شیعه در مقایسه با اشاعره،در مسائلی نظیر«عدل الهی»و«حسن و قبح عقلی»،بسیار نزدیکتر است،در مقاطعی از تاریخ پارهای از عالمان شیعی را معتزلی یاد کردهاند؛اما چنین اطلاقی حقیقی نبوده و با مسامحه صورت گرفته است؛چرا که با مراجعه به کتابهای«ملل و نحل»(شهرستانی،34/1؛ سبحانی،901/1)یا منابع معتر کلامی علمای شیعه همچون کتاب«ابحاث فی المل و النحل»(سبحانی،901/1)تألیف آیت الله جعفر سبحانی،آشکار میشود که متزله در بسیاری از مطالب کلامی با فرقهء امامیه-چنانکه پیش از این به برخی از آنها اشاره شد- اختلاف نظر اساسی دارند.
4-با توجه به دلایل زیر،معتزلی دانستن عالمان بزرگ و برجسته شیعه همچون سید شریف رضی،شیخ طوسی و شیخ طبرسی،خلاف واقعیت و دور از انصاف است: -شیعه و معتزله دو جریان کلامی مستقل در جهان اسلام محسوب میشوند که هر یک ویژگیهای خاص خود را دارند؛ -منشأ پیدایش تشیع از زمان پیامبر(ص)و حضرت علی(ع)بوده،درحالیکه در آن عصر هنوز واصل بن عطا متولد نشده بود؛ -اصول عقاید شیعه با معتزله تفاوتهای اساسی دارند؛ -اثرپذیری شیخ طوسی و شیخ طبرسی از معتزله قابل اثبات نیست؛ -صرف همفکری و اشتراک دو مذهب در چند مسأله،دلیل بر یکی بودن دو مذهب نمیشود؛ -صرف نقل قول توسط یک مفسر شیعه از برخی علمای معتزله،دلیل بر اعتقاد ناقل به مذهب آن افراد نیست."