خلاصة:
تقوا؛ ورع و پرهیز از حرامهای خدا و اجتناب از ارتکاب معاصی است. درآیات قرآن تقوا به معنای محافظت خود از چیزهای است که باعث ضرر و زیان است. تقوا درپی عمل به دستورات خدا و عبادت(بندگی) او ایجاد میشود، و امری مشکک (ذو مراتب) است. تقوا؛ سرآمد فضائل اخلاقی، وصیت خدا و اهل بیت(، بالاترین کرامت، بهترین پوشش، محکمترین عزت، والاترین فضیلت و بهترین توشه برای آخرت است. در آیات قرآن متعلق تقوا؛ خداوند،آتش جهنم و بیت المال مسلمین است. مخاطب تقوا گاه عام و گاه خاص است. تقوا در زبان قرآن وسنت با مفاهیم: ایمان، سکینه، اطاعت و ورع مرادف است. برخی از مفاهیم مقابل تقوا در زبان قرآن و سنت عبارتند از: فجور، غوایت و طغیان. ثمره این جستار، مفهوم شناسی علمی و روشمند تقوا است.
ملخص الجهاز:
از دیگر سو قرآن کریم و روایات ائمّهی طاهرین ( به زبان عربی است، اوّلین گام برای پژوهشهای قرآنی و روایی، شناخت مفاهیم قرآنی - روایی است و شناخت مفاهیم قرآنی - روایی ارتباطی بس تنگاتنگ با تفسیر قرآن، فقه الحدیث و استنباط مفاهیم ژرف و بالا بلند دینی دارد، و از آنجا که در قرآن و روایات مفاهیم دیگری با تقوا مرتبطاند، بحثی لغوی، قرآنی و روایی در این باره راهگشاست.
(( 1 (مَا لَکَ مِنَ اللّهِ مِن وَلِیٍّ وَلاَ وَاقٍ( 2 (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا ( 3 وی در بیان معنای تحقیقی تقوا آن را پناه دادن، حمایت و حصار کردن نفس از آن چه میترسد دانسته است و در اصطلاح متشرّعان، تقوا بازداشتن نفس از آنچه موجب گناه است، میباشد و این جز با ترک مناهی و حتّی برخی از اعمال مباح صورت نمیپذیرد.
3 از این کلام علّامه، میتوان دریافت که تقوا امری قلبی است و روایت زیر مؤیّد آن است: «در تفسیر عیّاشی از نشیط بن ناصح بجلی روایت کرده که گفت: خدمت حضرت صادق (عرض کردم: آیا برادران یوسف (پیامبر بودند؟ فرمودند: پیامبر که نبودند هیچ، حتّی از نیکان هم - طباطبایی، سیّد محمّد حسین، پیشین، ج 12، صص 254 – 253.
2 در روایتی از امام رضا (که به طرق مختلف و نیز با عبارات تقریباً متفاوت وارد شده است، مراتب تقوا این چنین بیان شده است: «عن أبی الحسن(قال سمعته یقول: الْإِیمَانُ فَوْقَ الْإِسْلَامِ بِدَرَجةٍ وَ التَّقْوَی فَوْقَ الْإِیمَانِ بِدَرَجةٍ وَ الْیَقِینُ فَوْقَ التَّقْوَی بِدَرَجةٍ وَ مَا قُسِمَ فِی النَّاسِ شَیْءٌ أَقَلُّ مِنَ الْیَقِین».