خلاصة:
آرای دانشمندان اسلامی درباره ی توصیف، علت شناسی و شیوه های اصلاح صفات و رفتارهای نابهنجار، در علم اخلاق گرد آمده است. از آثار برجسته در این علم، جامع السعادات مرحوم ملا محمد مهدی نراقی است. در مقاله ی پیش رو، پس از تبیین جایگاه علم اخلاق، دیدگاه نراقی درباره ی مسأله ی تربیت- طبیعت، و ملاک سلامت را مرور کرده ایم. سپس اصول و شیوهای پیشگیری و درمان او را از نظر گذرانده ایم. رویکرد او به درمان، شناختی- رفتاری است. به باور او، برای اصلاح صفات و رفتارهای ناپسند،گریزی از همراهی تغییر شناختی با تکلیف رفتاری نیست. الگوبرداری، خودتنبیهی، درمان به ضد، استفاده از خوف و رجا، هدف گذاری کاذب، و برنامه ی مراقبه، از جمله راهکارهای درمانی وی می باشند. برخی از این راهکارها، کم و بیش در روانشناسی بالینی معاصر به کار بسته می شوند. با نگاهی به وجوه تمایز و اشتراک آنها در این دو علم، آنها را قابل کاربرد در روان درمانی های کنونی یافتیم.
ملخص الجهاز:
درمان در نظام اخلاقی ملّّامهدی نراقی؛ رویکردی شناختی- رفتاری ناصرآقا بابایی 1 چکیده آرای دانشمندان اسلامی درباره ی توصیف، علّت شناسی و شیوه های اصلاح صفات و رفتارهای نابهنجار، در علم اخلاق گرد آمده است.
از میان علوم قدیمه و علوم اسلامی، علم اخلاق از نزدیک ترین آنها به روان شناسی است؛ چرا که می توان آن را دست کم با دو شاخه ی مَرَضی (دسته بندی و توصیف نابهنجاری های اخلاقی) و بالینی (اصلاح نابهنجاری های اخلاقی) در روانشناسی همطراز کرد.
آنچه در این نوشتار می آوریم، کوششی است برای نشان دادن پیوندهای روانشناسی و اخلاق در درمان نابهنجاری های رفتاری به معنای عام.
گفته شده است که این دیدگاه کاملاً برای افراد مسلمان مناسب است؛ زیرا آنان خود را موجوداتی تصویر می کنند که توسط عوامل اجتماعی و فوق طبیعی کنترل - جوادی آملی، عبدالله، مبادی اخلاق در قرآن، ص 83.
1 اصول درمانگری با این که روش های درمانی گوناگونی در علم اخلاق برای اصلاح ناهنجاری ها به کار گرفته شده، چند اصل و فرض، زیربنای این درمان ها را تشکیل می دهند که توجّه بدانها ضروری است.
نراقی برای حفظ فضایل، که آن را پیش گیری نامیدیم، راه های ذیل را بر می شمرد: 1- تفکّر پیش از اقدام به عمل، تا این که خلاف مقتضای فضیلت از فرد سر نزند و اگر احیانا سر زد خود را با انجام متضادّ آن تنبیه کند.
ما درمان ها یا شیوه های اصلاح رفتار در نظام اخلاقی مرحوم نراقی را در چارچوب رویکرد شناختی- رفتاری می آوریم.