خلاصة:
هر نسخهء خطی در شرایط مادی معینی پدید میآید و چون از یک کتابخانه سر در آورد در"مخزن"معینی جای میگیرد.شناخت این مخزنها و نسخههای موجود در آنها به شناخت تاریخ ارتباطات و نقل و انتقالهای فرهنگی کمک میکند.اما تدوین تاریخ مخزنها و نسخههای خطی شرقی موجود در کتابخانههای عمومی و خصوصی مغرب زمین قواعدی دارد که مهمترین آنها شناسایی عناصر موجود در نسخهها و تهیهء فهرستهای آنهاست.
ملخص الجهاز:
"رویکرد نظری:میدان عمل نسخهشناسی در کنار تجزیه و تحلیل شرایط مادییی که تولید کتاب خطی را در میان گرفتهاند عهدهدار این مهم نیز هست که تاریخ تشکیل مخزنها و مجموعهها را نیز روشن و تدوین کند1،یعنی دادههای مختلفی را گردآوری و مرتب نماید مثل اطلاعات مربوط به چگونگی جا به جایی نسخهها از زمان تألیف یا تولید به بعد،و در صورت امکان شناسایی و بازسازی زنجیرهء مالکان یک نسخه یا یک مجموعه،و بازیابی جاهایی که نسخه در آن جاها تولید شده یا مدتی را در آن جاها گذرانده است.
عناصری که در معرفی نسخه به کار گرفته میشوند امکان میدهند تا تاریخ نسخهء مورد بحث تا سر حد امکان با دقت تبیین گردد و لذا در یادداشتی که دربارهء نسخه در فهرست گنجانده میشود نباید حتی ناچیزترین عنصر اطلاعاتی از قلم بیفتد تا در این صورت تمامی اطلاعات مفید مربوط به مجموعهای که نسخه به آن تعلق داشته است یا کتابخانههایی که نسخه در آنها نگاهداری میشده است،به صورت تقویمی،به دست آیند.
مثلا باید وضع جلد و صحافی،صرف نظر از منشاء و مبداء و عصر آن،با دقت بررسی شود تا یک زینت خاص یا نشانههای رمزی یا کنایی که به تعیین محل نسخه کمک میکنند،کشف و شناسایی شوند؛باید تاریخ تهیهء نسخه را تعیین کرد یا آن را به یک مالک یا مجموعهدار منتسب نمود(از راه شناسایی برچسبها،اعداد،حروف،رموز،کلمات قصار،شعرها، نقشها،امضاها،طغراها)،و سجلها(یعنی عبارتی که صاحب کتاب در پشت آن مینویسد و اسم یا حروف اول اسم و یا نشانهای از خود میگذارد که علامت تملک اوست)،و دیگر نشانههای مربوط به مالک(درج سادهء اسم)،مهرها و خاتمها،اهدائیهها،ثبت اسامی،امضاهای مختلف مفصل و سادهء منشیان،اشاره به محل خرید نسخه را که گاه با ذکر بهای آن همراه است بررسی کرد؛باید به کمک دستگاههای فنی نشانههای تورق و قرائت را در متن پیدا کرد و توضیحاتی را که ممکن است در حواشی صفحات یا بر روی صفحات سفید مانده و یا بر روی پشت لتها نوشته شدهاند باز شناخت."